NACRT ZAKONA O IZMENAMA I DOPUNAMA ZAKONA O PROSVETNOJ INSPEKCIJI: Precizirane odredbe koje se odnose na poslove prosvetnog inspektora, ovlašćenja i poveravanje poslova inspekcijskog nadzora opštinama, odnosno gradovima, odnosno pokrajini i proceduru donošenja pravilnika kojim se utvrđuje broj prosvetnih inspektora u opštinama i gradovima
Zakon o prosvetnoj inspekciji ("Sl. glasnik RS", br. 27/2018 - dalje: Zakon) koji je stupio na snagu 14. aprila 2018. godine istakao je posebnosti postupka i položaja inspekcije u oblasti obrazovanja u odnosu na zakon koji na opšti način uređuje inspekcijski nadzor i znatno podigao i unapredio kvalitet inspekcijskog nadzora u obrazovanju. Međutim, svakako je, tokom primene, ukazao na potrebu unošenja nekoliko konkretnih, novih instituta, odnosno izmena i dopuna, koje će proširiti delovanje prosvetne inspekcije i sveobuhvatnije i potpunije unaprediti sistem inspekcijskog nadzora u Republici Srbiji u oblasti obrazovanja.
Nacrt zakona o izmenama i dopunama Zakona o prosvetnoj inspekciji najpre se odnosi na preciziranje odredaba koje su sadržane u posebnim zakonima koji su doneti u međuvremenu, a propisuju nadležnost prosvetne inspekcije u vršenju nadzora nad primenom istih zakona: Zakon o nauci i istraživanjima ("Sl. glasnik RS", br. 49/2019), Zakon o Nacionalnom okviru kvalifikacija Republike Srbije ("Sl. glasnik RS", br. 27/2018 i 6/2020) i Zakon o dualnom modelu studija u visokom obrazovanju ("Sl. glasnik RS", br. 66/2019).
Zakon o izmenama i dopunama Zakona o inspekcijskom nadzoru iz 2018. godine propisuje potpuno novi institut samoprovere ispunjenosti zahteva iz kontrolne liste i samoprocene rizika. Navedene odredbe specificirane u odnosu na prosvetu, precizirane su u Nacrtu zakona.
Tokom trogodišnje primene Zakona stekli su se uslovi za unošenje novih zakonskih odredaba koje se odnose na službenu odeću i obuću republičkog prosvetnog inspektora i stručnog usavršavanja, kao na izmenu, dopunu, preciziranje pojedinih zakonskih odredbi koje su predložene u Nacrtu zakona, a koje se odnose na poslove prosvetnog inspektora, ovlašćenja i poveravanje poslova inspekcijskog nadzora opštinama, odnosno gradovima, odnosno pokrajini i proceduru donošenja pravilnika kojim se utvrđuje broj prosvetnih inspektora u opštinama i gradovima.
Nacrt zakona propisuje se da Prosvetna inspekcija u vršenju inspekcijskog nadzora, pored oblasti predškolskog, osnovnog i srednjeg obrazovanja i vaspitanja, dualnog obrazovanja, visokog obrazovanja, udžbenika i učeničkog i studentskog standarda, ispituje i primenu zakona i drugih propisa koji regulišu oblast nauke i istraživanja i Nacionalnog okvira kvalifikacija. Propisano je i da Prosvetna inspekcija obavlja inspekcijski nadzor i u drugim oblastima u kojima je posebnim zakonom utvrđena njena nadležnost.
Preciziraju se nazivi prosvetnih inspektora koji poslove inspekcijskog nadzora obavljaju u ministarstvu nadležnom za poslove obrazovanja i vaspitanja, pokrajinskom organu nadležnom za poslove obrazovanja i vaspitanja i opštinskom, odnosno gradskom organu kojima su povereni poslovi inspekcijskog nadzora u oblasti prosvete.
Zbog specifičnog i jedinstvenog modela poveravanja poslova inspekcijskog nadzora organu pokrajinske uprave nadležne za poslove obrazovanja i vaspitanja i gradskom, odnosno opštinskom organu predloženo je navedeno rešenje.
Uređeni su poslovi inspekcijskog nadzora nad radom ustanova za obrazovanje odraslih i javno priznatih organizatora aktivnosti, kojim se precizira podnošenje predloga za oduzimanje odobrenja za status javno priznatog organizatora aktivnosti.
Preciziraju se nove odredbe koje se odnose na status studenata i zaštite prava studenata.
Nacrt zakona propisuje poslove inspekcijskog nadzora u dualnom modelu studija u visokom obrazovanju. Ovom odredbom precizirana je zakonska odredba Zakona o dualnom modelu obrazovanja u visokom obrazovanju koja se odnosi na inspekcijski nadzor tako što se propisuje da prosvetna inspekcija vrši inspekcijski nadzor u dualnom modelu studija u visokom obrazovanju, u skladu sa ovim i posebnim zakonom.
Propisuju se poslovi inspekcijskog nadzora nad radom ustanova u oblasti učeničkog i studentskog standarda i briše se reč staratelja u skladu sa terminologijom iz posebnih zakona.
Propisuju se poslovi inspekcijskog nadzora u nauci i istraživanjima i poslovi inspekcijskog nadzora u kontroli Nacionalnog okvira kvalifikacija. Ovom odredbom precizirane su zakonske odredbe Zakona o nauci i istraživanjima i Zakonom o Nacionalnom okviru kvalifikacija Republike Srbije koje se odnose na inspekcijski nadzor tako što se propisuje da prosvetna inspekcija vrši inspekcijski nadzor u oblasti nauke i istraživanja u Republici Srbiji u skladu sa ovim i posebnim zakonom i u pogledu primene zakona kojim se uređuje Nacionalni okvir kvalifikacija.
Propisana su ovlašćenja prosvetnog inspektora. Postojeća ovlašćenja prosvetnog inspektora, u vršenju poslova inspekcijskog nadzora, proširuju se i na poslove inspekcijskog nadzora u nauci i istraživanjima i poslove inspekcijskog nadzora u kontroli Nacionalnog okvira kvalifikacija. U trogodišnjoj primeni ovog Zakona praksa je pokazala da je potrebno obrisati tačku koja se odnosi na privremeno zabranjivanje rešenjem rada ustanove koja obavlja delatnost, a ne ispunjava zakonom propisane uslove u pogledu prostora, opreme i potrebnih stručnih i drugih radnika.
Navedena tačka je regulisana zakonom koji uređuje osnove sistema obrazovanja i vaspitanja.
Preostale su terminološke izmene sačinjene u skladu sa postojećim terminima u važećim propisima.
Definisan je inspekcijski i stručno-pedagoški nadzor. Ovim članom uređuje se terminološka izmena sačinjena u skladu sa postojećim terminima u važećim propisima, te se stručno - pedagoškom nadzoru dodaje spoljašnje vrednovanje. Stručno - pedagoški nadzor vrše prosvetni savetnici u vršenju terenskog nadzora.
Članom 11. Nacrta zakona kojim se menja član 17. Zakona uređena su ovlašćenja Ministarstva prema organima kojima su povereni poslovi. Ovim članom se menja naziv “prosvetni inspektora ministarstva nadležnog za poslove obrazovanja i vaspitanja” u naziv “republički prosvetni inspektor”.
Dodaje se stav koji je premešten iz člana 5. važećeg zakona da nadzor nad radom prosvetne inspekcije u obavljanju poverenih poslova vrši ministarstvo nadležno za poslove obrazovanja i vaspitanja, odnosno organ pokrajinske uprave nadležan za poslove obrazovanja i vaspitanja, u skladu sa ovim zakonom.
Takođe, ovim članom dodaje se novi stav koji glasi: Republička prosvetna inspekcija i posle poveravanja poslova zadržava odgovornost i može vršiti neposredan inspekcijski nadzor na celoj teritoriji Republike Srbije.
Predloženim stavom se precizira zakonsko rešenje koje već postoji u važećem pravnom sistemu. Zakonom koji uređuje državnu upravu izričito je propisano u članu 51. da Vlada i organi državne uprave zadržavaju i posle poveravanja poslova državne uprave odgovornost za njihovo izvršavanje, dok je članom 47. stav 6. zakona koji uređuje državnu upravu, u delu koji propisuje opšta ovlašćenja u vršenju nadzora nad radom, propisano da je organ državne uprave ovlašćen da u vršenju nadzora nad radom neposredno izvrši neki posao ako oceni da se drukčije ne može izvršiti zakon ili drugi opšti akt.
Navedeni stav ne menja zakonska rešenja iz zakona kojim je uređena državna uprava. Na osnovu ovog stava, uz poštovanje postojećih zakonskih rešenja, republička prosvetna inspekcija može neposredno da izvrši inspekcijski nadzor u nadziranom subjektu na teritoriji cele Republike Srbije imajući u vidu javni interes i osetljivost grupa (dece, učenika, studenata…) čije interese prevashodno štiti.
Članom 12. Nacrta zakona se menja član 18. Zakona kojim je uređeno poveravanje poslova opštinskoj i gradskoj upravi. Zbog neprimenjivanja odredaba važećeg pravilnika kojim je uređen broj prosvetnih inspektora u opštinama i gradovima tako što iste ne angažuju uopšte prosvetne inspektore, ili angažuju manji broj prosvetnih inspektora, te u takvim situacijama moraju inspekcijski nadzor da realizuju republički inspektori kojih ima malo u odnosu na broj ustanova, odnosno nadziranih subjekata, predloženo je sledeće rešenje:
Ministar nadležan za poslove obrazovanja i vaspitanja i ministar nadležan za poslove državne uprave i lokalne samouprave zajednički propisuju kriterijume za utvrđivanje potrebnog broja prosvetnih inspektora u opštinskoj, odnosno gradskoj upravi, u roku od 90 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Pravilnik o kriterijumima za utvrđivanje potrebnog broja prosvetnih inspektora u opštinskoj, odnosno gradskoj upravi objavljuje se u “Službenom glasniku Republike Srbije”.
Opštinska, odnosno gradska uprava će u roku od 90 dana od dana stupanja na snagu pravilnika iz stava 7. ovog člana usaglasiti akta o unutrašnjem uređenju i sistematizaciji radnih mesta i broj prosvetnih inspektora, u skladu sa propisanim kriterijumima.
Propisuje se donošenje godišnjeg izveštaja o radu za prethodnu školsku, odnosno radnu godinu čije je trajanje utvrđeno zakonima iz oblasti obrazovanja i vaspitanja. Godišnji izveštaj o radu za prethodnu godinu usvaja Koordinaciona komisija za inspekcijski nadzor Vlade i isti se objavljuje se na sajtu Ministarstva u skladu sa odredbama zakona kojim je uređen inspekcijski nadzor.
Nacrtom zakona uređuje se primena potpuno novog instituta samoprovere ispunjenosti zahteva iz kontrolne liste i samoprocene rizika u oblasti obrazovanja, a koji je uveden zakonom koji uređuje inspekcijski nadzor iz 2018. godine. Nadzirani subjekti u oblasti obrazovanja i vaspitanja, javno priznati organizatori aktivnosti, nadzirani subjekti u oblasti nauke i istraživanja i Nacionalnog okvira kvalifikacija mogu prosvetnoj inspekciji dostaviti izveštaj o samoproveri ispunjenosti zahteva iz kontrolne liste i samoproceni rizika, sa propratnom dokumentacijom, koje su sproveli saglasno sadržini kontrolne liste i pravilima o proceni rizika. Navedene odredbe su u smislu obuka direktora i sekretara predviđene i u Strategiji razvoja obrazovanja i vaspitanja u Republici Srbiji do 2030. godine Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja, odnosno u Akcionom planu Ministarstva za period od 2021. do 2023. godine.
Nacrtom zakona uređuje se stručno usavršavanje prosvetnog inspektora. Propisuje se da je prosvetni inspektor dužan da se stalno stručno usavršava radi uspešnijeg ostvarivanja i unapređivanja inspekcijskog nadzora. Program i oblike stručnog usavršavanja prosvetnog inspektora propisuje ministar. Sektor za inspekcijske poslove će u narednom periodu realizovati obuke predviđene u Strategiji razvoja obrazovanja i vaspitanja u Republici Srbiji do 2030. godine Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja, odnosno u Akcionom planu Ministarstva za period od 2021. do 2023. godine, stručne skupove radi ujednačavanja rada inspektora i godišnje sektorske posebne programe obuke prosvetnih inspektora koje se realizuju u saradnji sa Ministarstvom za državnu upravu i lokalnu samoupravu i Nacionalnom agencijom za javnu upravu.
Nacrtom zakona propisuje se nabavka službenog odela i obuće prosvetnog inspektora, kao i propisivanje obaveze da ministar bliže propiše izgled republičkog prosvetnog inspektora.
Izvor: Iz Obrazloženja Nacrta zakona, 30.09.2021.