EKSTRADICIJA I PRAVA GRAĐANA

Evropski sud za ljudska prava u Strazburu odlučio je da se sa izručenjem desetoro Srba u SAD zastane dok taj sud ne razmotri kaznenu politiku u obe države i pored ugovora o izručenju među evropskim zemljama, postoje primeri kada se poštuje pravo građana na “pravni ambijent” svoje države. Nemački sud je u jednom slučaju suspendovao primenu evropskog naloga za hapšenje, zauzevši stav da nemački državljani mogu biti izručeni stranoj državi, članici EU, samo ukoliko krivično delo ima isključivu vezu s teritorijom države koja je donela evropski nalog za hapšenje i zahtevala predaju okrivljenog.

Ovaj primer ukazuje koliko je materija ekstradicije osetljiva i važna, čak i kada je reč o izručenju iz jedne države EU u drugu. Situacija je mnogo složenija kada govorimo o prekookeanskim ekstradicijama, kao što je slučaj sa državljanima Srbije koje traži SAD da bi im sudile za kompjuterske prevare. Evropski sud za ljudska prava u Strazburu odlučio je da se sa izručenjem deset Srba u SAD zastane dok taj sud ne razmotri kaznenu politiku u obe države.

Na nivou Evropske unije, državljanstvo više nije prepreka za izručenje od kada je uveden evropski nalog za hapšenje. To je mehanizam jednog efikasnog veoma pojednostavljenog ekstradicionog postupka, prema kome se državljanin jedne članice EU može izručiti drugoj radi vođenja krivičnog postupka.

Međutim, primena ovih pravila nije uvek prošla bez problema. Posebnu pažnju dr Milan Škulić, profesor krivičnog procesnog prava pridaje jednom interesantnom primeru iz Nemačke koji se odnosi i na uzimanje u obzir sličnosti i razlika između pravnih sistema država koje ostvaruju međunarodnopravnu saradnju. Ubrzo nakon stupanja na snagu okvirne odluke o evropskom nalogu za hapšenje, ustavni sudovi Nemačke, Poljske i Kipra doneli su odluke kojima su utvrdili da sama okvirna odluka o evropskom nalogu za hapšenje – odnosno opšti pravni akti nacionalnog zakonodavstva koji omogućavaju njeno sprovođenje, nisu u skladu s nacionalnim ustavno-pravnim pravilima.

– Savezni ustavni sud Nemačke, koji je već decenijama tradicionalno veoma čvrst u zaštiti nemačkog suvereniteta, ocenio je u julu 2005. godine da je izručenje nemačkih državljana u suprotnosti s načelom zakonitosti koje je garantovano ustavom, kao i da građani uživaju ustavnu zaštitu, koja im garantuje da ne mogu da se izručuju protiv njihove volje državi čiji pravni sistem ne poznaju i u koji nemaju poverenja. Sud naročito apostrofira da osnovna ustavna prava podrazumevaju i posebnu vezu građana sa državom koja mu ta prava garantuje, zbog čega i postoji ustavna zabrana izručenja nemačkih državljana drugim državama, a koja je povređena evropskim nalogom za hapšenje i nemačkim zakonom o sprovođenju evropskog naloga za hapšenje. Potom je u Nemačkoj u julu 2006. usvojen novi zakon o sprovođenju okvirne odluke koji je prihvatio rezon Saveznog ustavnog suda – navodi dr Škulić koji to objašnjava u udžbeniku “Međunarodno krivično pravo”, objavljenom prošle godine.

Prema tom novom nemačkom zakonu, donesenom zbog sprovođenja okvirne odluke o evropskom nalogu za hapšenje, koje bi bilo usaglašeno sa ustavno-pravnim pravilima i odlukom Saveznog ustavnog suda, nemački državljani mogu biti izručeni drugoj državi članici EU radi vođenja krivičnog postupka, ali samo ukoliko krivično delo ima relevantnu i isključivu vezu s teritorijom države koja je donela evropski nalog za hapšenje, te zahtevala predaju konkretnog okrivljenog.

Postupanje po nalogu i predaja okrivljenog se obavezno odbijaju, ukoliko postoji relevantna veza krivičnog dela s nemačkom teritorijom. Tada se primenjuje teritorijalni princip važenja krivičnog zakonodavstva, ali i pravila o mesnoj nadležnosti domaćeg krivičnog suda.

Onda kada krivično delo nije u relevantnoj vezi sa nemačkom teritorijom, a u vezi je sa teritorijom države koja je izdala nalog, po njemu se obavezno postupa.

U mešovitim slučajevima, onda kada postoji veza između krivičnog dela kako sa nemačkom teritorijom, tako i sa teritorijom druge države članice EU, proverava se obavezno da li postoji dvostruka kažnjivost, te se tada ukoliko je taj uslov ispunjen, može postupiti po nalogu, odnosno predati stranoj državi osoba na koju se evropski nalog za hapšenje odnosi.

Dakle, ekstradicija je uvek osetljivo i važno pitanje, čak i kada je reč o izručenjima iz jedne u drugu državu EU, uprkos tome što postoji čitav niz zajedničkih pravnih standarda kada je reč o zaštiti ljudskih prava, a naročito u krivičnom postupku. U EU, kao i u svim državama članicama Saveta Evrope, deluje i praksa Evropskog suda za ljudska prava. Situacija je mnogo složenija u slučajevima kada se odlučuje o izručenju nekoj od država na drugim kontinentima, čiji su pravni sistemi bitno drugačiji od pravnog ambijenta države od koje se zahteva ekstradicija sopstvenog državljanina.

Izvor: Vebsajt Politika, Aleksandra Petrović, 06.09.2021.
Naslov: Redakcija