Korisnik invalidske penzije ne može ponovo da zasnuje radni odnos, jer u tom slučaju može da izgubi pravo na invalidsku penziju, ali ne postoje smetnje da poslodavac sa ovim licem zaključi ugovor o delu.
Ugovor o delu predstavlja jedan od oblika fleksibilnog radnog angažovanja bez zasnivanja radnog odnosa, koji je uređen pre svega odredbom člana 199. Zakona o radu ("Sl. glasnik RS", br. 24/2005, 61/2005, 54/2009, 32/2013, 75/2014, 13/2017 - odluka US, 113/2017 i 95/2018 - autentično tumačenje - dalje: Zakon) u delu kojim se uređuje rad van radnog odnosa, ali i odredbama čl. 600. do 629. Zakona o obligacionim odnosima ("Sl. list SFRJ", br. 29/78, 39/85, 45/89 - odluka USJ i 57/89, "Sl. list SRJ", br. 31/93, "Sl. list SCG", br. 1/2003 - Ustavna povelja i "Sl. glasnik RS", br. 18/2020 - dalje: ZOO), i koji se može zaključiti samo pod određenim uslovima i za određenu vrstu poslova, kako ne bi došlo do zloupotrebe ovog ugovora u cilju prikrivanja fiktivnog radnog odnosa.
Prema odredbi člana 199. Zakona: "Poslodavac može sa određenim licem da zaključi ugovor o delu, radi obavljanja poslova koji su van delatnosti poslodavca, a koji imaju za predmet samostalnu izradu ili opravku određene stvari, samostalno izvršenje određenog fizičkog ili intelektualnog posla. Ugovor o delu može da se zaključi i sa licem koje obavlja umetničku ili drugu delatnost u oblasti kulture u skladu sa zakonom.
Ugovor iz stava 2. ovog člana mora da bude u saglasnosti sa posebnim kolektivnim ugovorom za lica koja samostalno obavljaju delatnost u oblasti umetnosti i kulture, ako je takav kolektivni ugovor zaključen.
Ugovor iz stava 1. ovog člana zaključuje se u pisanom obliku." S druge strane, prema odredbi člana 600. ZOO: "Ugovorom o delu poslenik (preduzimač, izvođač radova) obavezuje se da obavi određeni posao, kao što je izrada ili opravka neke stvari ili izvršenje nekog fizičkog ili intelektualnog rada i sl, a naručilac se obavezuje da mu za to plati naknadu."
Ovaj ugovor se primenjuje kada ugovorne strane žele da ugovore obavljanje nekog posla, fizičkog ili intelektualnog karaktera ili izvršenje određenih usluga, sa ugovorenim ili bez ugovorenog roka trajanja, ali koji nisu u delatnosti poslodavca i nisu sistematizovani, odnosno nisu predviđeni pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji poslova kod poslodavca, i od kojih poslodavac ne ostvaruje direktnu profit ali se javljaju kao neophodni u njegovom radu. Osim Zakona, i ZOO dakle predviđa mogućnost zaključenja ovog ugovora i na sve što ugovorne strane samim ugovorom ne predvide, primeniće se taj zakon i opšta načela obligacionog prava.
S druge strane, invalidnost u smislu odredbe člana 21. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju ("Sl. glasnik RS", br. 34/2003, 64/2004 - odluka USRS, 84/2004 - dr. zakon, 85/2005, 101/2005 - dr. zakon, 63/2006 - odluka USRS, 5/2009, 107/2009, 101/2010, 93/2012, 62/2013, 108/2013, 75/2014, 142/2014, 73/2018, 46/2019 - odluka US, 86/2019, 62/2021, 125/2022, 138/2022, 76/2023 i 94/2024 – dalje: ZPIO) postoji kad kod osiguranika nastane potpuni gubitak radne sposobnosti, odnosno kad kod profesionalnog vojnog lica nastane potpuni gubitak sposobnosti za profesionalnu vojnu službu i kada kod policijskog službenika nastane potpuni gubitak radne sposobnosti za profesionalno vršenje policijskih poslova, zbog promena u zdravstvenom stanju prouzrokovanih povredom na radu, profesionalnom bolešću, povredom van rada ili bolešću, koje se ne mogu otkloniti lečenjem ili medicinskom rehabilitacijom.
Napred navedena definicija invalidnosti podrazumeva potpuni gubitak radne sposobnosti, i prema tome korisnici invalidske penzije ne mogu zasnovati radni odnos kako je u samom pitanju i zaključeno, jer nemaju radnu sposobnost, a ukoliko Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje (dalje: Fond) utvrdi promene u stanju invalidnosti, lice može da izgubi pravo na invalidsku penziju.
Zakon o radu nije predvideo ograničenja u pogledu lica koja mogu da zaključe ugovor o delu. Stoga proizilazi da se ovaj ugovor može zaključiti i sa zaposlenim i nezaposlenim licem, licem koje obavlja samostalnu ili poljoprivrednu delatnost, korisnicima penzije i to pre svega korisnicima starosne i prevremene starosne penzije, a sa korisnicima porodične i invalidske pod određenim uslovima, ali i sa stranim licem prema propisima o zapošljavanju stranaca. Korisnik starosne ili prevremene starosne penzije može nesmetano da zaključi ugovor o delu, i da mu se pritom ne obustavi isplata penzije.
Takođe, i korisnik invalidske penzije može da zaključi ugovor o delu a da mu se ne ukine pravo na invalidsku penziju, iako Fond može da pokrene postupak za utvrđivanje promene u statusu invalidnosti u kom slučaju može da se utvrdi da je došlo do promene u invalidnosti i da je to lice sposobno za rad te da mu se ukine pravo na invalidsku penziju.
Mišljenje Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, Sektor za rad, br. 011-00-6/157/2015-02 od 4.6.2015. godine stoji
na stavu da nema smetnji da se s korisnikom invalidske penzije zaključi ugovor o delu ali Mišljenje Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike, br. 011-00-253/2007-02 od 25.4.2007. godine stoji na stavu da iako nema smetnji da se sa invalidskim penzionerom zaključi ugovor o delu, ako se od strane Fonda pokrene postupak za utvrđivanje promene u statusu invalidnosti u tom slučaju može da se utvrdi da je došlo do promene u invalidnosti i da je to lice sposobno za rad te da mu se ukine pravo na invalidsku penziju.
Ipak ukazujemo da je trenutna praksa Fonda da je dopušten ovakav vid radnog angažovanja korisnika invalidske penzije bez pokretanja postupka za utvrđivanje promena u statusu invalidnosti.
I na zvaničnom sajtu Fonda https://www.pio.rs/sr/invalidska-penzija je dostupno sledeće obaveštenje u vezi zaključivanja ugovora van radnog odnosa sa korisnikom invalidske penzije:
"Invalidski penzioner može ući u osiguranje po osnovu obavljanja privremenih, povremenih ili ugovorenih poslova, ali ne i po ugovoru o radu. Potpisivanjem ugovora o radu invalidski penzioner može biti pozvan na pregled radi utvrđivanja promene u stanju invalidnosti, što može imati za posledicu prestanak prava na invalidsku penziju. Ako se, bez opravdanih razloga, ne odazove pozivu, isplata invalidske penzije se obustavlja."
Što se tiče prijave na obavezno socijalno osiguranje, ukoliko poslodavac ovaj ugovor zaključi sa korisnikom invalidske penzije - kako korisnik penzije nema svojstvo osiguranika, poslodavac je u obavezi i za njega podneti prijavu na osiguranje, bez obzira što za njega u bazi centralnog registra obaveznog socijalnog osiguranja (dalje: CROSO) postoji prijava koju je Fond podneo za njega po osnovu 401.
Jedinstvenim kodeksom šifara, koji čini sastavni deo Uredbe o sadržini, obrascu i načinu podnošenja jedinstvene prijave na obavezno socijalno osiguranje, jedinstvenim metodološkim principima i jedinstvenom kodeksu šifara za unos podataka u jedinstvenu bazu centralnog registra obaveznog socijalnog osiguranja ("Sl. glasnik RS", br. 132/2021), predviđena su dva osnova za prijavu - 221 - lica koja obavljaju poslove po ugovoru sa određenim rokom trajanja i 222 - lica koja obavljaju poslove po ugovoru bez ugovorenog roka trajanja. Lica koja obavljaju ugovorene poslove, svojstvo osiguranika stiču sa danom početka obavljanja ugovorenih poslova, a to svojstvo im prestaje danom prestanka obavljanja ugovorenih poslova.
Kao datum početka osiguranja upisuje se datum sticanja svojstva osiguranika i to za obavljanje ugovorenih poslova datum zaključenja ugovora ili datum naveden u ugovoru kao datum početka obavljanja ugovorenih poslova, ako se ugovoreni poslovi ne obavljaju u toku trajanja osiguranja po drugom osnovu. Ako se ugovoreni poslovi obavljaju u toku trajanja osiguranja po drugom osnovu, prvi naredni dan po prestanku osiguranja po osnovu radnog odnosa, obavljanja samostalne delatnosti, poljoprivredne delatnosti, odnosno prvi dan perioda za koji je utvrđen staž osiguranja po osnovu obavljanja ugovorenih poslova za određene vrste ugovora. Kao dokaz je potrebno u portalu CROSO štiklirati ugovor o obavljanju poslova, odnosno ugovor o delu, autorski ugovor ili drugi odgovarajući ugovor za koji se ostvaruje ugovorena naknada.
Stoga, ukoliko se poslodavac opredeli da zaključi ugovor o delu sa korisnikom invalidske penzije, u obavezi je da za njega podnese prijavu na obavezno socijalno osiguranje jer će to biti njegov prioritet u osiguranju, i to pod šifrom 221 - ako obavlja poslove po ugovoru sa određenim rokom trajanja, odnosno 222 - ako obavlja poslove po ugovoru bez ugovorenog roka trajanja.
Na kraju, kada su u pitanju invalidski penzioneri, kako član 121. ZPIO kao lica koja mogu da zahtevaju ponovno određivanje penzije navodi samo starosne i prevremene starosne penzionere, iz toga proizlazi da invalidski penzioneri ne mogu da zahtevaju ponovno određivanje penzije bez obzira na to da li je vršena uplata doprinosa po osnovu penzijskog i invalidskog osiguranja.
