EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA: Priznanje roditeljstva je u interesu surogat deteta
Evropski sud za ljudska prava u svom prvom savetodavnom mišljenju ukazao je da države, potpisnice Konvencije o ljudskim pravima treba da u domaćem pravu predvide mogućnost priznavanja pravnog odnosa roditelj-dete između "nameravane" majke i deteta, koje je u inostranstvu rodila surogat majka, jer to zahtevaju najbolji interesi deteta.
Prema stavu suda, države nisu dužne da u državne registre upišu detalje iz inostranog rodnog lista surogat-deteta radi uspostavljanja pravnog odnosa roditelj-dete sa "nameravanom" majkom, jer taj pravni odnos može da se uspostavi i na drugi način, poput usvajanja deteta, navodi se u mišljenju suda koje je objavljeno na sajtu njegovom sajtu.
Evropski sud je dao mišljenje povodom zahteva za savet Kasacionog suda u Francuskoj, koja inače zabranjuje surogat materinstvo.
Kada je dete rođeno u inostranstvu putem gestacijskog surogatnog aranžmana (uz pomoć surogat majke) i začeto uz pomoć spermatozoida nameravanog oca i treće strane, donora, i kada je pravni odnos roditelj-dete sa nameravanim ocem priznat u domaćem pravu, Evropski sud je, u veću od 17 sudija jednoglasno zaključio da:
- Pravo deteta na poštovanje privatnog života, u sladu sa Evropskom konvencijom o ljudskim pravima, zahteva da domaće pravo predvidi mogućnost priznavanja pravnog odnosa roditelj-dete sa "nameravanom" majkom, koja je u matičnoj knjizi rođenih u inostranstvu označena kao "zakonska" majka.
- Pravo deteta na poštovanje privatnog života, ne zahteva da takvo priznanje bude u formi upisa u matične knjige rođenih, venčanih i umrlih na osnovu rodnog lista iz inostranstva, jer se ista svrha može postići i drugim sredstvima, ili na drugi način - kao što je usvajanjem deteta od strane nameravane majke.
Ovo savetodavno mišljenje Kasacioni sud Francuske zatražio je u postupku gde preispituje odluku kojom je u toj zemlji odbijeno pravo za upis u matične knjige "nameravane" kao "zakonske" majke dvoje blizanaca, rođenih u Kaliforniji kroz gestacijski surogat aranžman, koji je u Americi legalan.
Francuska je dozvolila upis ocu.
Evropski sud se, kako navodi, u svom mišljenju rukovodio osnovnim principom prema kojem su, kako kaže, interesi deteta najvažniji.
"Sud je primetio da nedostatak priznanja zakonskog odnosa između deteta rođenog u surogat aranžmanu u inostranstvu i nameravane majke ima negativan uticaj na nekoliko detetovih prava na privatan život", navodi se u odluci.
Interesi deteta, pored ostalog, zahtevaju zaštitu od rizika iskorišćavanja koje povlači surogat aranžman, kao i mogućnosti saznavanja svog porekla.
Pored toga, detetovi interesi zahtevaju zakonsku identifikaciju osobe odgovorne za njegovo odgajanje, zadovoljavanje njegovih potreba i obezbeđivanje blagostanja, kao i mogućnosti da živi i da se razvoja u stabilnom okruženju, navodi se u mišljenju.
Sud zbog toga smatra da je apsolutna zabrana dobijanja priznanja odnosa između deteta rođenog surogatom u inostranstvu i nameravane majke u suprotnosti sa najboljim interesima deteta, koji, kako kaže, u najmanju ruku zahtevaju da svaka situacija bude ispitana s obzirom na okolnosti konkretnog slučaja.
U mišljenju je naglašeno da ovaj "nesigurni pravni odnos" između nameravane majke i deteta treba traje što kraće, jer je to takođe u interesu surogat deteta.
Međutim, kako ističe Evropski sud, iz ovoga se ne može zaključiti da su države potpisnice Konvencije dužne da se odluče za registraciju detalja rodnog lista iz inostranstva.
Sud je primetio da u Evropi nije postignut konsenzus po ovom pitanju. Zbog toga smatra da je izbor sredstava, odnosno načina, na koji se dozvoljava priznavanje pravnog odnosa između surogat deteta i nameravanih roditelja, spada u domen procene država potpisnica Konvencije. Napominje da član 8 Konvencije o ljudskim pravima nije nametnuo opštu obavezu država da unapred priznaju odnos "roditelj-dete" između deteta i nameravane majke, već da u najmanju ruku bude priznat "kada je već postao praktična realnost".
"Nije na Evropskom sudu, već na nacionalnim vlastima da procene da li je i kada u konkretnim okolnostima slučaja pomenuti odnos postao praktična realnost", napominje se u mišljenju.
Takođe se dodaje da se najbolji interesi deteta ne mogu tumačiti tako da priznanje pravnog odnosa roditelj-dete između surogat deteta i nameravane majke povlače obavezu država da registruju podatke iz inostranog rodnog lista u kojem je nameravana majka označena kao zakonska.
Prema stavu Evropskog suda, usvojenje, kao i druga sredstva, mogu da služe najboljim interesima deteta, koja u pogledu priznanja pravnog odnosa proizvode iste efekte kao i registracija, odnosno upis u matične knjige inostranog rodnog lista.
Važno je da domaćom pravnom procedurom bude osigurano da ta sredstva budu neodložno i efikasno primenjena, u skladu sa najboljim interesima deteta, zaključio je Evropski sud.
Ovo je prvo savetodavno mišljenje Evropskog suda, kojem je ova nadležnost ustanovljena 1. avgusta prošle godine protokolom broj 16 uz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima.
Surogat majčinstvo predstavlja postupak u kojem žena nosi embrion stvoren u procesu vantelesne oplodnje od jajne ćelije druge žene i spermatozoida njenog supruga ili donora.
U Srbiji surogat majčinstvo nije zakonski regulisano, ali je najavljeno da bi to pitanje, odnosno ugovorni odnos surogat majke, roditelja i deteta, njihova prava i obaveze...mogli da budu regulisani Građanskim zakonikom čija je izrada još u toku.
Izvor: Vebsajt RTV, 11.04.2019.Naslov: Redakcija