NACRT ZAKONA O UNUTRAŠNJIM POSLOVIMA: Propisane su nove policijske mere i radnje, kao što su potera, pregled određenih objekata i prostora, zaseda, racija i blokada saobraćajnih i drugih površina i policijsko pregovaranje
Donošenjem Zakona o policiji ("Sl. glasnik RS", br. 6/2016, 24/2018 i 87/2018), kao i njegovih izmena koje su donete u toku 2018. godine u pravni sistem uveden je niz novina koje su značajno doprinele poboljšanju kvaliteta u obavljanju policijskih i drugih poslova u Ministarstvu unutrašnjih poslova.
Na osnovu sveobuhvatne analize i rezultata primene važećeg zakona, pristupilo se usavršavanju i poboljšanju postojećih rešenja u smislu njihove efikasne primene, kako bi Ministarstvo unutrašnjih poslova kao državni organ u zaštiti sistema bezbednosti u najširem smislu te reči, te obezbeđivanja sigurnog ambijenta za život u lokalnoj zajednici, dalo najveći doprinos, te je kao krajnji rezultat izrađen Nacrt zakona o unutrašnjim poslovima.
Naime, osnovni cilj Nacrta zakona o unutrašnjim poslovima je da se određene odredbe preciznije definišu, prilagode i usklade sa praktičnim potrebama Ministarstva unutrašnjih poslova, kako bi doprinele poboljšanju kvaliteta u obavljanju policijskih poslova, poslova zaštite i spasavanja i drugih poslova u Ministarstvu unutrašnjih poslova. Naime, imajući u vidu nove institute koji su uvedeni po prvi put u pravni sistem (donošenjem Zakona o policiji 2016. godine, uključujući i izmene iz 2018. godine) javila se potreba za određenim intervencijama, kojima bi se otklonili određeni nedostaci koji su uočeni u dosadašnjoj primeni važećeg zakona, a putem preciziranja pojedinih odredaba i poboljšanja postojećih rešenja.
Najznačajnije novine odnose se na preciziranje pojma “Unutrašnjih poslova” kao i na preciznije i sveobuhvatnije definisanje pojma “Policija”, te utvrđivanje i preciziranje načela na kojima počiva rad Ministarstva unutrašnjih poslova. U odnosu na važeći Zakon o policiji, pored subjekata kojima će zakon dozvoliti upotrebu tog pojma u svom nazivu, utvrđeno je da, uz odobrenje direktora policije i prethodnu saglasnost ministra, i drugi subjekti mogu koristiti pojam “Policija” u svom nazivu. Dakle, proširen je krug subjekata koji mogu koristiti navedeni pojam, pre svega na srednju školu osnovanu za potrebe policijskog obrazovanja, visokoškolsku ustanovu osnovanu za potrebe policijskog obrazovanja i sindikalne organizacije koje u skladu sa zakonom deluju u Ministarstvu unutrašnjih poslova, ali i na druge subjekte, po proceni i odobrenju direktora policije.
Definisana je organizaciona jedinica Direkcija policije, kao osnovna unutrašnja organizaciona jedinica Ministarstva obrazovana za obavljanje policijskih i drugih poslova utvrđenih zakonom i utvrđeno da u svom sastavu ima centralne i područne organizacione jedinice kao i specijalnu i posebne jedinice policije. Pored navedenog, propisani su i specifični organizacioni oblici Policije, poput specijalne i posebnih jedinice policije, interventnih jedinica Policije i organizacionih jedinica za koordinaciju rada kao i načela rukovođenja i odgovornosti u Direkciji policije.
Takođe su precizirani poslovi koje obavlja Ministarstvo unutrašnjih poslova kroz jasno preciziranje da su unutrašnji poslovi, policijski poslovi, poslovi zaštite i spasavanja i drugi unutrašnji poslovi utvrđeni zakonom, koji su kasnije kroz tekst zakona dodatno razrađeni, čime se doprinosi transparentnosti i boljem uvidu javnosti u pojedine poslove koji se obavljaju. Iz istih razloga precizirani su i policijski poslovi i definisane su delatnosti policije i policijski zadatak kao oblici angažovanja Policije kojima se obavljaju srodni i povezani policijski poslovi, odnosno zaokružena celina više srodnih i povezanih radnih aktivnosti u obavljanju policijskog posla.
Kao jedna od nadležnosti Ministarstva uvedeni su i poslovi u vezi sa policijskim obrazovanjem, i kroz tekst zakona unete su odredbe koje regulišu pojedina prava i obaveze lica iz srednje škole osnovane za potrebe policijskog obrazovanja i visokoškolske ustanove osnovane za potrebe policijskog obrazovanja
U Nacrtu zakona uvedena su nova i precizirana dosadašnja policijska ovlašćenja, odnosno u odnosu na važeći Zakon o policiji, broj policijskih ovlašćenja je povećan, mada se radi o ovlašćenjima koji su već postojeća, ali kao policijske mere i radnje ili se radi o ovlašćenjima iz Zakonika o krivičnom postupku (Ulazak u tuđi stan i druge prostorije i Vršenje uviđaja). Kao novo ovlašćenje propisano je Zaustavljanje, odnosno uklanjanje bespilotnih vazduhoplova.
Ono što je važno istaći je da je u okviru policijskog ovlašćenja Provera identiteta, a u skladu sa razvojem tehnologije, uvedena mogućnost da se provera identiteta, osim uvidom u ličnu kartu ili drugu javnu ispravu sa fotografijom, vrši i upotrebom sistema za obradu biometrijskih i drugih podataka. Naime, ovlašćeno službeno lice može, u svrhu provere identiteta, na način i po postupku za primenu posebnih dokaznih radnji propisanih zakonom kojim se uređuje krivični postupak, koristiti rezultat podudarnosti biometrijskih karakteristika lika dobijen upotrebom softvera za obradu biometrijskih podataka u sistemu video-nadzora radi: pronalaženja izvršioca krivičnog dela za koje se gonjenje preduzima po službenoj dužnosti; pronalaženja lica za koje se osnovano sumnja da priprema izvršenje krivičnog dela terorizma i sa njim povezanih krivičnih dela, kao i drugih krivičnih dela za koje su pripremne radnje kažnjive po zakonu pronalaženja nestalog lica za koje se osnovano sumnja da je žrtva krivičnog dela za koje se gonjenje preduzima po službenoj dužnosti.
Dodatno, posebna pažnja posvećena je standardima policijskog postupanja kojih se Policija pridržava prilikom obavljanja policijskih poslova, kako bi se naglasio značaj odgovora na potrebe i očekivanja građana i služenju zajednici i kako bi se stvorili uslovi za bezbedan život. Takođe propisane su i dužnosti ovlašćenih službenih lica, ali i svih drugih policijskih službenika.
Utvrđuju se nova i sveobuhvatnije uređuju postojeća sredstva prinude koja policijski službenici koriste prilikom primene policijskih ovlašćenja i obavljanja policijskih poslova. Nova sredstva prinude su sredstva za prinudno zaustavljanje vozila, uređaji za emitovanje zvučnih talasa, sredstva za privremeno onesposobljavanje lica i sredstva za ulazak u tuđi stan, druge prostorije i prevozna sredstva, koja predstavljaju još jedan korak ka humanizaciji sredstava prinude i korak dalje od upotrebe vatrenog oružja kao krajnjeg sredstva prinude.
Naročita pažnja posvećena je oblikovanju odredbi kojima se uređuje vršenje bezbednosnih provera, utvrđene su bezbednosne smetnje koje se razlikuju shodno svrsi u koju se bezbednosna provera vrši, odnosno pravu koje je potrebno ostvariti usled njihovog nepostojanja i rangiraju na obavezne i fakultativne (koje se cene u zavisnosti od slučaja). Novina u Nacrtu zakona je dakle podela bezbednosnih smetnji, odnosno bezbednosnih rizika na obavezne i fakultativne, gde rukovodilac organizacione jedinice koja vrši bezbednosnu proveru, procenjuje njeno postojanje, uz odgovarajuće obrazloženje. Očekujemo da će se preciziranjem odredaba o vršenju bezbednosnih provera, u redovima zaposlenih u Ministarstvu unutrašnjih poslova prevashodno naći samo ona lica koja svojim navikama, sklonostima i ponašanjem u prethodnom periodu ukazuju da će biti dostojna za rad u Ministarstvu. Ove odredbe podići će svest i o potrebi poštovanja zakona. Propisane su nove policijske mere i radnje, kao što su kriminalističko- taktičke radnje (potera, pregled određenih objekata i prostora, zaseda, racija i blokada saobraćajnih i drugih površina) i policijsko pregovaranje.
Odredbe o pomoćnoj policiji su precizirane, odnosno u tekst zakona su uneti uslovi za izbor pripadnika pomoćne policije, gde je jasna intencija da pripadnici pre svih budu penzionisani policijski službenici, koji su radili u statusu ovlašćenih službenih lica, do navršenih određenih godina života.
Nacrtom zakona definisani su poslovi zaštite i spasavanja, gde spadaju upravljanje rizikom, preventivna zaštita od požara i eksplozija, civilna zaštita i reagovanje u vanrednim situacijama i vanrednim događajima i po prvi put, propisana su ovlašćenja koja mogu primenjivati policijski službenici u obavljanju poslova zaštite i spasavanja, i to su: davanje upozorenja, izdavanje naređenja, provera identiteta, ulazak u tuđi stan i druge prostorije, pregled objekata, prostora i dokumentacije, kontrola lica, učešće u vršenju uviđaja i privremeno oduzimanje predmeta. Za svako od nabrojanih ovlašćenja propisani su uslovi pod kojima se primenjuju i utvrđena je shodna primena odredbi koje se odnose na dužnosti ovlašćenih službenih lica, u obavljanju poslova zaštite i spasavanja.
Utvrđeni su načini vršenja unutrašnje kontrole, kao preventivna i operativna kontrola rada zaposlenih i radno angažovanih, kao i kontrola rada organizacionih jedinica Ministarstva. Značajno su unapređene i precizirane preventivne aktivnosti Sektora unutrašnje kontrole. Novi instrumenti uvedeni u pravni sistem važećim Zakonom o policiji sada su razrađeni i njihova primena će obezbediti podatke za dalju analizu i predlaganje mera za iskorenjivanje korupcije u Ministarstvu. Novina koju sadrže ove odredbe je u tome što je sada potpunije regulisano u kojim slučajevima Sektor neće postupati, a to je posebno kod zloupotrebe prava na obraćanje (nerazumljiva i česta obraćanja). Istaknuta je i nezavisnost Sektora unutrašnje kontrole u obavljanju poslova unutrašnje kontrole, prilikom ostvarivanja saradnje sa drugim državnim organima, predstavnicima javnosti i građanima i međunarodne operativne saradnje.
Ministarstvo je u konstantnoj borbi za suzbijanje korupcije predvidelo i preciziralo odredbe u vezi sa prijemom i uručenjem poklona.
Regulisano je da se sredstva za rad Ministarstva obezbeđuju u budžetu Republike Srbije, ali i da Ministarstvo može pružati usluge u vezi sa svojim delokrugom, uz plaćanje odgovarajuće takse. Takođe, propisano je da i drugi subjekti mogu svojim sredstvima učestvovati u poboljšanju uslova rada organizacionih jedinica Ministarstva i u finansiranju i realizaciji aktivnosti u cilju unapređenja bezbednosti ljudi i imovine na određenom području.
Naročito se preciziraju odredbe kojima je obrazovan Fond za solidarnu pomoć za policijske službenike kojim se još više naglašava socijalna uloga i socijalna podrška koje Ministarstva pruža svojim zaposlenima.
Važno je napomenuti da novim rešenjima prava zaposlenih ni u kom delu nisu umanjena, već su stvoreni uslovi za njihovo efikasnije ostvarivanje. Prošireni su slučajevi u kojima se dodeljuju sredstva Fonda, i to na situaciju da oba roditelja zaposlena u Ministarstvu dobijaju solidarnu pomoć za rođenje deteta (važeći Zakon o policiji ovo pravo priznaje samo majci deteta ako su oba roditelja zaposlena u Ministarstvu) i za ugroženost zaposlenog ne samo usled elementarnih nepogoda, već i drugih nesreća.
Napravljena je jasna razlika i pojedinačno su definisane kategorije zaposlenih u Ministarstvu (policijski službenici, državni službenici i nameštenici). Uvedena je nova kategorija ovlašćenih službenih lica, u zaštiti i spasavanju, imajući u vidu da i ti poslovi, odnosno policijski službenici koji ih obavljaju zahtevaju primenu pojedinih ovlašćenja. Definisana je službena legitimacija i utvrđene su kategorije zaposlenih kojima se ista izdaje (sa značkom ili bez nje). U zavisnosti od kategorije kojoj zaposleni pripada utvrđuje se i svrha u koju se legitimacija koristi.
Takođe, usled problema u praksi, do kojih je dolazilo zbog lažnog predstavljanja i korišćenja lažnih službenih legitimacija i znački, uvedena je zabrana posedovanja, odnosno korišćenja službene legitimacije sa službenom značkom, odnosno službene legitimacije od strane lica koja nisu policijski službenici, državni službenici ili nameštenici Ministarstva. Takođe, zabranjeno je zahtevanje izrade, izrada, stavljanje u promet, posedovanje, odnosno korišćenje značke ili drugog obeležja, odnosno oznake od strane fizičkog lica, preduzetnika i pravnog lica, koje sadrže elemente vizuelnog identiteta službene značke ili službene legitimacije policijskih službenika, odnosno službene legitimacije državnih službenika, odnosno nameštenika Ministarstva i predviđene su sankcije za nepoštovanje pomenute zabrane.
Regulisani su činovi i zvanja policijskih službenika. Ovim odredbama predviđeno je da ovlašćena službena lica, ovlašćena službena lica u zaštiti i spasavanju i pripadnici vatrogasno-spasilačkih jedinica u statusu lica na posebnim dužnostima imaju činove, dok ostala lica na posebnim dužnostima imaju zvanja (umesto dosadašnjih 12 činova/zvanja, sada je 18).
Zakonom se propisuje podela radnih mesta policijskih službenika na rukovodeća (operativnog, srednjeg, visokog i strateškog nivoa) i izvršilačka radna mesta.
Posebna pažnja posvećena je odredbama u vezi sa uslovima za zasnivanje radnog odnosa u Ministarstvu. Naime, po pravilu radni odnos u Ministarstvu zasniva na neodređeno vreme, ali je data mogućnost za zasnivanje radnog odnosa na određeno vreme usled nastupanja određenih uslova (zamena odsutnog zaposlenog, povećanje obima posla, obuka pripravnika, specijalizacija).
Utvrđeni su i načini zasnivanja radnog odnosa u Ministarstvu (raspoređivanjem, premeštajem, internim konkursom, javnim konkursom i bez konkursa). Novina je omogućavanje preuzimanja zaposlenih ne samo iz drugih državnih organa, već i iz organa pokrajinske autonomije ili organa jedinice lokalne samouprave. Uvodi se i obaveza probnog rada za lica koja se prvi put primaju u radni odnos u organu javne vlasti, a nisu pripravnici i propisano je trajanje probnog rada, kao i otkazivanje radnog odnosa ukoliko zaposleni ne zadovolji na probnom radu. Takođe, novitet u odnosu na važeći zakon su i preformulisane odredbe kojima se uređuje raspoređivanje zaposlenih, premeštaj (trajni i privremeni koji se zasnivaju na potrebama službe ili ličnom zahtevu) i upućivanje, čime se otklanjaju problemi u dosadašnjoj primeni pomenutih instituta. Zakon prepoznaje značaj specifičnih radnih mesta u Ministarstvu, što su radna mesta na kojima se vrše poslovi koji su takve prirode da je za njihovo obavljanje neophodno posedovanje posebnih znanja i veština, odnosno radna mesta na kojima se poslovi obavljaju u uslovima životne sredine neprirodne za rad čoveka, kao što su letački, padobranski i ronilački poslovi ili se radi o deficitarnim zanimanjima. Zaposleni koji će raditi na ovim radnim mestima se mogu primiti u radni odnos bez konkursa, a takođe, priznaje im se pravo na korektivni koeficijent zbog obavljanja tih poslova.
Odredbe o karijernom razvoju policijskih službenika adekvatnije su formulisane, sadržina im je precizirana u cilju stvaranja uslova za njihovu potpunu primenu.
Kao značajno ističemo i psihološku prevenciju, selekciju i razvoj potencijala zaoslenih kroz stručno savetodavni rad koji će doprineti očuvanju, zaštiti i unapređenju psihičkog zdravlja zaposlenih i prevazilaženju i suočavanju sa teškoćama u radu. Takođe, akcenat je stavljen na precizno definisanje odredaba koje se odnose na bezbednost i zdravlje na radu kojima se vrši usaglašavanje sa propisima koji uređuju datu oblast, te odredbe o specifičnoj zdravstvenoj zaštiti zaposlenih.
Precizirane su odredbe Zakona koje se odnose na poslove i delatnosti koje zaposleni može da obavlja van radnog vremena u Ministarstvu, kao dodatni rad. Predviđeno je da zaposleni u Ministarstvu ne mogu obavljati poslove i delatnosti koji mogu izazvati sukob interesa ili uticati na nepristrasnost u radu, uz pisanu saglasnost rukovodioca unutrašnje organizacione jedinice, o čemu će se voditi i evidencija. Usled specifičnosti posla kao i postojanja određenih radnih mesta na kojima je neophodno obezbediti konstantno prisustvo zaposlenih radi obavljanja najsloženijih i poslova najvišeg bezbednosnog rizika ograničava se pravo na štrajk dopunom postojećih odredaba i dopunjuju se odredbama o štrajku upozorenja odnosno upodobljavaju se odredbama sistemskog zakona kojima je uređen štrajk.
Posebni slučajevi prestanka radnog odnosa po sili zakona prošireni su, odnosno pooštreni. Pojedini razlozi iz Zakona o državnim službenicima uneti su u Nacrt zakona, radi nedvosmislene primene odredbi ovog zakona, sa napomenom da je nesporno da režim prijema u radni odnos i prestanka radnog odnosa policijskih službenika treba biti “stroži” u odnosu na državnoslužbenički sistem.
Policija je specifična služba, policijski službenici obavljaju visoko rizične poslove, tako da se uzima u obzir kvalitet izvršenja zadataka u zaštiti bezbednosti građana i imovine, ali i očuvanje radne sposobnosti pripadnika Ministarstva, u tom smislu odredbe Zakona upućuju na propise o penzijskom i invalidskom osiguranju, po kojima prestanak radnog odnosa može nastupiti i pre ispunjenja opštih uslova za sticanje starosne penzije.
Najzad, propisuju se kaznene odredbe shodno kojima se za prekršaje kažnjavaju pravna lica koja krše odredbe kojima je utvrđena zabrana korišćenja naziva policija, te upotreba službene značke i legitimacije na nedozvoljeni način (uključujući, pored neovlašćenog korišćenja službene značke i legitimacije policijskog službenika i zahtev za izradu, izradu, stavljanje u promet, posedovanje i korišćenje, značke, obeležja ili oznake koji sadrže elemente njihovog vizuelnog identiteta).
Nacrtom zakona se reguliše što više radnopravnih instituta, kako bi se što manje išlo na supsidijarnu primenu drugih propisa, odnosno kako ne bi bilo mesta tumačenju i različitom postupanju u primeni propisa.
Izvor: Iz Obrazloženja Nacrta zakona, 08.12.2022.Naslov: Redakcija