POLAZNE OSNOVE ZA IZRADU NACRTA ZAKONA O IZMENAMA I DOPUNAMA ZAKONA O REPRODUKTIVNOM MATERIJALU ŠUMSKOG DRVEĆA

Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede otpočinje izradu Nacrta zakona o izmenama i dopunama Zakona o reproduktivnom materijalu šumskog drveća. S tim u vezi, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede istovremeno objavljuje i polazne osnove za izradu Nacrta zakona o izmenama i dopunama Zakona o reproduktivnom materijalu šumskog drveća.

1.         Analiza postojećeg stanja:

 

Republika Srbija je u više strateških i planskih dokumentima definisala povećanje površine pod šumama kao jedan od osnovnih ciljeva, odnosno mera u cilju adaptacije na izmenjene klimatske uslove, smanjenja emisije štetnih gasova i povećanja skladištenja ugljenika, unapređenja kvaliteta vazduha, voda, zemljišta, biodiverziteta i dr.

 Neophodan preduslov za podizanje novih šuma, kao i obnavljanje postojećih šuma na način koji obezbeđuje njihovu trajnost, adaptiranost na stanišne uslove i očuvanje biodiverziteta, jeste i proizvodnja kvalitetnog reproduktivnog materijala šumskog drveća. Kao segment šumarstva, proizvodnja i promet reproduktivnog materijala šumskog drveća je uređena posebnim propisima kako u domaćem zakonodavstvu, tako i u propisima Evropske unije. Zakon o reproduktivnom materijalu šumskog drveća ("Sl. glasnik RS", br. 135/2004, 8/2005 - ispr. i 41/2009) donet je 2004. godine na osnovu Direktive Saveta 1999/105/EZ od 22. decembra 1999. o stavljanju u promet šumskog reproduktivnog materijala (u daljem tekstu: Direktiva) i u najvećoj meri preuzete su odredbe navedene direktive koja uređuje vrstu, poreklo i kvalitet šumskog reproduktivnog materijala koji se stavlja na tržište.

Zakonom o reproduktivnom materijalu šumskog drveća (u daljem tekstu: Zakon) uspostavljen je sistem koji obezbeđuje sledljivost porekla i očuvanje kvaliteta šumskog reproduktivnog materijala od mesta nastanka, tj. proizvodnje, kroz proces dorade, stavljanja u promet do isporuke kupcu. Propisani su uslovi na osnovu kojih se vrši priznavanje polaznog materijala za proizvodnju šumskog semena, propisan je spisak vrsta šumskog drveća na koji se Zakon odnosi, definisani su i ustanovljeni regioni provenijencije za najvažnije vrste šumskog drveća, obezbeđen sistem redovne stručne kontrole proizvodnje od strane Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede – Uprave za šume, kao i naučno – istraživačkih institucija u oblasti šumarstva kojima su ti poslovi povereni. Kontroliše se kvalitet proizvedenog reproduktivnog materijala, a Ministarstvo izdaje uverenja o poreklu šumskog reproduktivnog materijala proizvedenog u skladu sa Zakonom. Nadzor nad primenom Zakona vrši republička i pokrajinska šumarska inspekcija.

Na osnovu Zakona donet je Pravilnik o priznavanju polaznog materijala i kontroli proizvodnje reproduktivnog materijala šumskog drveća ("Sl. glasnik RS", br. 76/2005, 105/2005 i 83/2009), kojim se takođe preuzimaju pojedine odredbe Direktive, zatim Pravilnik o određivanju malih količina šumskih sadnica i šumskog semena ("Sl. glasnik RS", br. 76/2009) i Pravilnik o kvalitetu reproduktivnog materijala topola i vrba ("Sl. glasnik RS", br. 76/2009).

Zahvaljujući opisanom sistemu i usaglašenosti propisa sa propisima EU, Republika Srbija je 29.11.2008. godine zvanično postala član OECD šeme za promet šumskog reproduktivnog materijala, na osnovu čega je Savet Evrope 16.12.2008. godine doneo odluku o ekvivalenciji šumskog reproduktivnog materijala proizvedenog u trećim zemljama (Council Decision of 16 December 2008 on the equivalence of forest reproductive material produced in third countries 2008/971/EC), među kojima i Srbija, kojom se u suštini dozvoljava izvoz našeg reproduktinvog materijala na tržište EU sertifikovanog u okviru OECD šeme u kategoriji “poznatog porekla” i “selekcionisan”.

Pored uslova iz propisa EU, Zakon sadrži i dodatne uslove koje treba da ispunjavaju proizvođači šumskog reproduktivnog materijala, a uvoz je ograničen na dve od četiri Zakonom propisane kategorije, u cilju očuvanja domaćih genetskih resursa.

2. Razlozi za donošenje Zakona i uspostavljanje mehanizama

Kao što je navedeno, Zakon o reproduktivnom materijalu šumskog drveća u najvećem delu je usklađen sa Direktivom i pratećim propisima EU donetim na osnovu nje, zbog čega je 2021. godine upućen Evropskoj komisiji na komentare radi ocene usaglašenosti sa acquis communautaire.

Takođe, 2021. godine realizovan je PLAC III projekat kao tehnička pomoć u cilju ocene usaglašenosti Zakona o reproduktivnom materijalu šumskog drveća sa Direktivom, a kao rezultat tog projekta urađena je detaljna analiza usaglašenosti.

Kako bi se komentari Evropske komisije i rezultati projekta tehničke pomoći ugradili u Zakon o reproduktivnom materijalu šumskog drveća (u daljem tekstu: Zakon), neophodno je da se pristupi izmenama i dopunama tog zakona.

Evropska komisija u dostavljenim komentarima ukazuje da Zakon sadrži vrlo detaljne tehničke odredbe, kao što je spisak vrsta šumskog drveća na koje se Zakon primenjuje, a što bi bilo jednostavnije propisati podzakonskim aktima, kako bi se lakše vršile i njegove izmene, po potrebi. Takođe, ukazano je da Zakonom nisu preuzete sve definicije iz Direktive (npr. pojam “indigenousˮ (“domaćaˮ) sastojina ili nisu u potpunosti preuzete (pojam “autohtonaˮ sastojina), kao i da spisak vrsta na koje se Zakon odnosi sadrži određene vrste nacionalnog značaja koje nisu u Direktivi, što može da predstavlja teškoće ukoliko bi se zabranjivao ili ograničavao uvoz reprodutkivog materijala tih vrsta sertifikovan u zemljama članicama EU ili OECD šeme.

U izveštaju eksperta angažovanog kroz PLAC III projekat konstatovan je veći broj manjih neusaglašenosti Zakona, kao i pravilnika donetih na osnovu njega.

Sve navedeno predstavlja polazne osnove za pristupanje izmenama i dopunama Zakona.

Pored toga, tokom primene Zakona od njegovog donošenja 2004. godine, uočene su određene teškoće u sprovođenju u delu koji nije vezan za Direktivu, a koje se odnose na proizvodnju šumskog reproduktivnog materijala. Naime, Zakon propisuje uslove koje treba da ispunjava lice koje stručno rukovodi poslovima proizvodnje šumskog reproduktivnog materijala, a to je da je to lice diplomirani inženjer šumarstva - odsek šumarstvo, sa položenim stručnim ispitom, koji je zasnovao radni odnos kod proizvođača šumskog reproduktivnog materijala. Navedeni uslovi su predstavljali opterećenje pojedinim proizvođačima, što je kao rezultat imalo gašenje određenog broja šumskih rasadnika ili prelazak na proizvodnju reproduktivnog materijala ukrasnog drveća i žbunja. Pre svega, to su rasadnici koji su proizvodili sadni materijal za potrebe vodoprivrednih organizacija, jer su rukovodioci proizvodnje u tim rasadnicima uglavnom bili diplomirani inženjeri šumarstva - smer erozija i melioracije. Takođe, deo rasadnika Pokreta gorana Srbije je ugašen ili preregistrovan za proizvodnju ukrasnog materijala, jer je obaveza zapošljavanja stručnog lica predstavljala preveliki trošak za tu nevladinu organizaciju, koja nema redovne izvore finansiranja. Između ostalog, to je dovelo do pada obima proizvodnje šumskog reproduktivnog materijala.

Stoga je razmatrana mogućnost angažovanja stručnog lica ugovorom o radu i van radnog odnosa, kao i lica koja nisu samo diplomirani inženjeri šumarstva smer šumarstvo, već i drugih smerova na kojima se izučava oblast proizvodnje šumskog reproduktivnog materijala, u cilju povećanja broja i kapaciteta šumskih rasadnika u Republici Srbiji, kako bi se odgovorilo na rastuće potrebe za šumskim reproduktivnim materijalom u kontekstu adaptacije i borbe sa klimatskim promenama, zatim očuvanja biodiverziteta, unapređenja kvaliteta vazduha i dr. Takođe, predlaže se i ukidanje obaveze polaganja državnog stručnog ispita, koji nije suštinski vezan za proizvodnju, a svakako će stručna lica moći opciono da polažu državni stručni ispit, po potrebi. Pri tome, uzimajući u obzir da je Zakonom uspostavljen pouzdan sistem kontrole proizvodnje šumskog reproduktivnog materijala neposredno od strane Ministarstva i poveravanjem tih poslova naučno-istraživačkim institucijama u šumarstvu, kao i kroz redovan nadzor šumarskih inspektora, ovakve olakšice ne bi ugrozile kvalitet proizvodnje.

Drugi problem koji se uočava u praksi jeste nedostatak šumskog semena neophodnog za proizvodnju šumskog sadnog materijala. Nedostatak dovoljnih količina šumskog reproduktivnog materijala na tržištu jednim delom je uzrokovan i ređim urodom semena domaćih vrsta šumskog drveća, kao posledica izmenjenih klimatskih uslova. U toj situaciji postoji potreba za uvozom šumskog semena, koji je sada ograničen na dve kategorije semena, i to kategorije “kvalifikovanoˮ i “testiranoˮ. U cilju obezbeđivanja dovoljnih količina predlaže se da se odobri i uvoz selekcionisanog semena, uz uslov da potiče iz semenskih sastojina iz regiona sličnih ekoloških osobina koje imaju regioni u kojima se namerava dalja upotreba uveženog semena, a da se zadrži zabrana uvoza semena najniže kategorije (“poznatog poreklaˮ) u cilju zaštite domaćih genetičkih resursa do pristupanja Evropskoj uniji.

Zbog svega navedenog pristupa se izradi Zakona o izmenama i dopunama Zakona o reproduktivnom materijalu šumskog drveća.

Nacionalnim programom za usvajanje pravnih tekovina Evropske unije usvojenim 21. jula 2022. godine, kao i Planom rada Vlade za 2023. godinu, planirano je donošenje Zakona o izmenama i dopunama Zakona o reproduktivnom materijalu šumskog drveća.

3. Ciljevi koji treba da se postignu donošenjem Zakona

Cilj donošenja Zakona o izmenama i dopunama Zakona o reproduktivnom materijalu šumskog drveća jeste potpuno usaglašavanje sa propisima EU, kao i povećanje kapaciteta za proizvodnju šumskog reproduktivnog materijala, te samim tim i povećanje obima sadnje u Republici Srbiji.

4. Efekti donošenja Zakona

Zakon će imati direktan pozitivan uticaj na pravna lica, odnosno preduzetnike koji obavljaju delatnost proizvodnje i prometa šumskog reproduktivnog materijala. Pored standardizacije kvaliteta šumskog reproduktivnog materijala i procedura u postupku njegove sertifikacije na način kako je uređeno propisima EU, olakšice se odnose pre svega na lice koje stručno rukovodi proizvodnjom, odnosno otvara se prostor za veći broj stručnih lica koja mogu da rukovode proizvodnjom, što će olakšati proizvođačima da obezbede stručno lice. Takođe, ovim će se povećati i samozapošljavanje diplomiranih inženjera šumarstva i pejzažne arhitekture.

Mogućnost angažovanja lica za stručno rukovođenje proizvodnjom po ugovoru umesto zasnivanja radnog odnosa smanjiće troškove proizvođačima, što sve skupa treba da rezultira većom proizvodnjom.

Mogućnost uvoza semena još jedne kategorije omogućiće prevazilaženje problema manjka semena u godinama kada izostane urod domaćih vrsta šumskog drveća ili kada su potrebne dodatne količine semena, zbog potrebe većeg obima sadnje – primer prirodnih nepogoda na velikom površinama (požari, ledolomi, vetrolomi i sl.), nakon kojih je potrebno izvršiti sanaciju površina i obnoviti šumske zasade.

5. Troškovi koje će primena Zakona izazvati građanima i privredi

Primena ovog zakona neće izazvati nove troškove građanima niti privredi. Zakon će imati pozitivan efekat na troškove koje imaju proizvođači šumskog reproduktivnog materijala, koji sami nisu po zanimanju diplomirani inženjeri šumarstva odgovarajućeg smera, jer će se omogućiti angažovanje stručnog lica po ugovoru, bez zasnivanja radnog odnosa, što je sa stanovišta troškova povoljnija opcija za proizvođače.

Izvor: Vebsajt Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, 03.05.2023.
Naslov: Redakcija