KRIVIČNI ZAKONIK: Neophodne izmene KZ-a sa ciljem definisanja šta se smatra zapuštanjem i zlostavljanjem deteta, poboljšavanje evidencija centara za socijalni rad tako da se omoguće jasni uvidi u primenu nadzora nad vršenjem roditeljskog prava, pružanje adekvatnog seta usluga, mera i programa socijalne zaštite tako da daju celovitije i održive odgovore na identifikovane potrebe dece iz porodica s problemima u funkcionisanju

Da li ste se zapitali zašto neko prosi? Ovo pitanje postavlja ASTRA, a kroz publikaciju ‚‚Prinudno prosjačenje – Analiza propisa i institucionalne prakse u Srbiji", prikazuju ko su ljudi i deca koja prose u Srbiji i na koji način institucije i građani reaguju na ovu pojavu.

“Prosjačenje deteta ugrožava razvoj njegovih potencijala i njegovo dostojanstvo i negativno utiče na intelektualni, fizički, društveni i moralni razvoj deteta”, navodi se u Astrinoj publikaciji pod nazivom ‚‚Prinudno prosjačenje – Analiza propisa i institucionalne prakse u Srbiji”.

Publikacija govori o uslovima koji dovode ljude, a naročito decu, do prosjačenja. Kroz publikaciju koju potpisuje Vladan Jovanović, analizirani su socioekonomski i institucionalni okviri i ponuđene preporuke za suzbijanje uzroka koji dovode do prosjačenja.

Među decom koja prose, često se nalaze deca bez adekvatnog roditeljskog staranja, društveno marginalizovana deca, deca izložena nasilju u porodici, deca prisiljena na prosjačenje od strane organizovanih grupa, deca koja su napustila školu, romska deca, deca s invaliditetom, deca u sukobu sa zakonom, deca s poremećajima u ponašanju i deca koja žive i rade na ulici (tzv. deca u uličnoj situaciji).

Kako se navodi u publikaciji, predstavnici organa izvršne vlasti (iz sistema socijalne zaštite i policije) procenili su kao osnovne faktore rizika za pojavu dečjeg prosjačenja – pripadnost romskoj etničkoj grupi i prinudu deteta na prosjačenje od strane organizovane grupe, ali, prema rečima dece koja su uključena u prosjačenje, upravo je siromaštvo bilo povod da započnu s prosjačenjem.

Nedostatak razumevanja važnosti ranog detinjstva i potencijala društvenih sistema za inkluziju dece u tom periodu rezultira nedostatkom vizije, strategija i efikasnih preventivnih programa za borbu protiv, suzbijanje i iskorenjivanje pojave dečjeg prosjačenja. Državni organi i institucije sprovode mere koje su neefikasne i neadekvatne, što potvrđuju stručnjaci tih institucija koji navode da se preko polovine dece na koje su mere primenjene vraća na ulicu i nastavlja s prosjačenjem.

U Srbiji ne postoji dokument javne politike koji prosjačenje stavlja u fokus svog delovanja, a kako piše u publikaciji Astre, prosjačenje se samo sporadično nalazi u Strategiji za prevenciju i zaštitu dece od nasilja za period od 2020. do 2023. godine ("Sl. glasnik RS", br. 80/2020), kao i u Strategiji prevencije i suzbijanja trgovine ljudima, posebno ženama i decom i zaštite žrtava 2017-2022. ("Sl. glasnik RS", br. 77/2017), u meri u kojoj se ono prepoznaje kao vid nasilja prema detetu, odnosno trgovine ljudima.

Deca koja prose, u zakonima i u praksi, obično nemaju priznat status žrtve eksploatacije, nasilja, zlostavljanja i zanemarivanja. Umesto toga, kada napune 14 godina, tretiraju se kao izvršioci krivičnih dela ili prekršaja, što ih izlaže policijskim i komunalnim ovlašćenjima, te podležu postupcima gde im se izriču sankcije.

Kako se u publikaciji navodi, ne postoje stručni standardi koji određuju postupanje državnih organa i institucija u slučajevima dečjeg prosjačenja.

‚‚U slučajevima kada se preduzimaju određene mere, te mere karakterišu neorganizovanost, nesistematičnost i stihijska primena. Efekti preduzetih mera ne prate se i ne analiziraju. Tamo gde postoje, podaci ukazuju na to da se najveći broj dece prema kojoj su, zbog prosjačenja, preduzete zakonom predviđene mere vraća na ulicu i nastavlja s prosjačenjem”, piše u Astrinoj publikaciji.

Potrebno je unaprediti informisanost i znanje o prosjačenju stručnjaka koji se bave decom i institucionalne kapacitete za zaštitu dece od zloupotrebe putem prosjačenja.

 Kriminalizacija i kažnjavanje dece koja prosjače i njihovih roditelja nisu umanjili pojavu “dece ulice”, uključujući i dečje prosjačenje.

Zakoni, među kojima i Zakon o socijalnoj zaštiti ("Sl. glasnik RS", br. 24/2011 i 117/2022 - odluka US), predstavljaju sisteme zaštite koji štite ljude od ljudi, ali i ljude od institucija, smatra autor. ‚‚Mogući problem u pogledu drugog dela zaštitne funkcije zakona (da štiti ljude od institucija) leži u tome što su i za tu ulogu zadužene – institucije. Kad one preuzmu obrasce delovanja koji nisu u biti ideje s kojom su osnovane (da sprovodeći zakone štite ljude od ljudi i ljude od institucija), institucije prestaju da vrše svoju funkciju na način koji opravdava njihovo postojanje, a njihova zaštitna esencija se u dijalektici naopakosti preobrazi u zaštitu moćnih”, zaključuje autor publikacije.

Brojevi iz izveštaja se čine izuzetno malim, a kako se u publikaciji navodi – i ne odgovaraju realnosti. ‚‚Životno iskustvo svakog od nas dovoljno je za kategoričnu tvrdnju da nije moguće da se u Srbiji, na primer, od 1. januara do 31. decembra 2022. godine, samo trinaestoro dece bavilo prosjačenjem. Prema saznanjima iz neformalnih razgovora s profesionalcima koji rade u socijalnoj zaštiti, centri za socijalni rad ne prikazuju slučajeve koji se odnose na prosjačenje, jer ne znaju šta bi s tim ljudima”, objašnjava autor publikacije.

U publikaciji ‚‚Prinudno prosjačenje – Analiza propisa i institucionalne prakse u Srbiji”, izneseno je više preporuka koje su detaljno objašnjene u samoj publikaciji.

Neke od njih su: dekriminalizacija prosjačenja, unapređivanje informisanosti i znanja o prosjačenju među stručnjacima koji se bave decom, unapređivanje institucionalnih kapaciteta za zaštitu dece od zloupotrebe putem prosjačenja, izmene, odnosno dopune Krivičnog zakonika ("Sl. glasnik RS", br. 85/2005, 88/2005 - ispr., 107/2005 - ispr., 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014, 94/2016 i 35/2019), sa ciljem definisanja šta se smatra zapuštanjem i zlostavljanjem deteta, poboljšavanje evidencija centara za socijalni rad tako da se omoguće jasni uvidi u primenu nadzora nad vršenjem roditeljskog prava, pružanje adekvatnog seta usluga, mera i programa socijalne zaštite tako da daju celovitije i održive odgovore na identifikovane potrebe dece iz porodica s problemima u funkcionisanju, revizija odredbe člana 388, stav 1 Krivičnog zakonika, kao i člana 135 istog zakonika, kako bi se radnje koje se u sudskoj praksi kvalifikuju kao krivično delo prinude (član 135) zbog značajne podudarnosti sa bićem krivičnog 39 dela trgovina ljudima (član 388) mogle kvalifikovati kao krivično delo trgovine ljudima.

Izvor: Vebsajt Mašina, 05.04.2024.
Naslov: Redakcija