PREDLOG ZAKONA O STANOVANJU I ODRŽAVANJU ZGRADA: ZAšTITNIK GRAđANA UPUTIO AMANDMANE NA ODREDBE PREDLOGA ZAKONA, KOJIMA SE UREđUJE POSTUPANJE U SLUčAJEVIMA PRINUDNIH ISELJENJA

U slučajevima prinudnih iseljenja potrebno je građanima koji se iseljavaju, odnosno, preseljavaju, pružiti pravovremena, tačna i potpuna obaveštenja o predviđenom smeštaju. Takođe, o dolasku građana u novu sredinu potrebno je na isti način informisati i zajednicu u koju se doseljavaju, stoji u amandmanima Zaštitnika građana na Predlog zakona o stanovanju i održavanju zgrada koje su dostavljene Narodnoj skupštini.

Odredbom člana 54. Predloga zakona uređeno je obezbeđivanje odgovarajućeg smeštaja za lica koja se iseljavaju, odnosno preseljavaju, kao obaveze nadležnog organa jedinice lokalne samouprave koji je doneo rešenje o iseljenju. Iako su stavom 2. tačkama od 1. do 7. tog člana propisani kriterijumi koje odgovarajući smeštaj u koji se lica preseljavaju treba da zadovolji, stavom 1. nije predviđeno sprovođenje razgovora sa licima koja su predmet ovih postupaka, što je prethodni uslov koji treba ispuniti da bi oni ostvarili puni efekat.

Zaštitnik građana ukazuje i da je Osnovnim principima i smernicama iseljavanja i raseljavanja zasnovanog na razvoju koji je izradio Specijalni izvestilac UN za adekvatno stanovanje u tački 38. predviđeno da bi: "Države trebalo da istraže u potpunosti sve moguće alternative za prinudna iseljavanja. Sve potencijalno ugrožene grupe i osobe, uključujući žene, autohtone narode i osobe sa invaliditetom, kao i drugi koji rade u ime onih koji su pogođeni evikcijom, imaju pravo na relevantne informacije, uz pune konsultacije i učešće tokom celog procesa, kao i da predlože alternative koje vlasti treba propisno da razmotre. U slučaju da dogovor ne može da se postigne među zainteresovanim stranama, procesom konsultacija treba da posreduje, arbitrira ili odlučuje po potrebi nezavisno telo sa ustavnom nadležnošću, kao što je sud, tribunal ili ombudsman."

Od 2011. godine, Zaštitnik građana ukazuje na neophodnost ispunjavanja obaveza države da donese propis kojim će se bliže urediti obaveze i način postupanja nadležnih organa u slučaju prisilnih raseljavanja neformalnih naselja.

Na obaveze države i njenih organa da obezbede, zaštite i spreče kršenje ljudskih prava građana koji se prinudno raseljavaju posebno je ukazano i Međunarodnim paktom o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima.

Odredbom člana 55. Predloga zakona utvrđeni su osnovni principi za sprovođenje postupka iseljenja i preseljenja koji su državni i drugi organi, kao i drugi subjekti koji učestvuju u sprovođenju postupaka iseljenja i preseljenja dužni da poštuju prilikom sprovođenja ovih postupaka. Tačkama od 1. do 5. ovog člana organi su dužni da prilikom sprovođenja postupka iseljenja i preseljenja poštuju principe zakonitosti, srazmernosti, zaštite dostojanstva, zaštite posebno ugroženih lica i principa međusobne saradnje koji znači da su državni i drugi organi, kao i drugi subjekti koji učestvuju u sprovođenju postupaka iseljenja i preseljenja dužni da međusobno sarađuju u cilju zaštite ljudskih i manjinskih prava i ostvarivanja najboljih interesa lica koja su pogođena ovim postupcima.

Kako bi se obezbedila međusobna saradnja, zaštita ljudskih prava i ostvarivanje najboljih interesa lica koja su pogođena ovim postupcima, Zaštitnik građana smatra da je neophodno obezbediti efikasno sprovođenje razgovora i pružanja svih potrebnih obaveštenja i informacija licima koja se iseljavaju i preseljavaju, ali i zajednici, odnosno građanima koji već borave na teritoriji na koju se doseljavaju lica koja su predmet ovih postupaka.

Zaštitnik građana je prethodnih godina prilikom raseljavanja naselja primio više pritužbi stanovnika opština/mesnih zajednica koji su zbog najave doseljavanja lica koji su bili obuhvaćeni raseljavanjem naselja izražavali nezadovoljstvo, organizovali proteste, a u nekoliko prilika dolazilo je čak i do verbalnih i fizičkih sukoba između domicilnog i doseljenog stanovništva. Kao jedan od razloga za nezadovoljstvo građani su isticali da nisu imali nikakve informacije o planiranom doseljavanju. Takođe, Zaštitniku građana obraćala su se i lica koja su bila pogođena raseljavanjem ukazujući da domicilno stanovništvo izražava nezadovoljstvo zbog njihovog dolaska, ali i u nekim slučajevima da im je ugrožena bezbednost.

Ovi primeri ukazuju na značaj uključivanja lokalne zajednice, odnosno pružanja pravovremenih obaveštenja i informacija svim akterima. U praksi se pokazalo u više primera da je lokalna zajednica bolje prihvatila doseljavanje lica kada su pružene informacije i kada je sproveden inkluzivan proces konsultacija. Zbog toga, Zaštitnik građana smatra da je neophodno Predlogom zakona urediti i pitanje dogovora sa licima koji su uključeni u ove postupke kako bi se navedeni problemi predupredili u budućnosti.

Problem raseljavanja neformalnih naselja, sa kojim se država suočava i sa kojima će se u budućnosti suočavati daleko je kompleksniji, upravo zbog nepostojanja razvijenih mehanizama i unapred ustanovljenih procedura i pravila raseljavanja. S obzirom na značaj rešavanja problema raseljavanja, kako sa stanovišta zaštite ljudskih prava, tako i sa stanovišta preuzetih obaveza države, neophodno je sveobuhvatno urediti ovo pitanje.

Uviđajući da je "ljudsko pravo na odgovarajuće stanovanje, koje proističe iz prava na odgovarajući životni standard od centralnog značaja za uživanje ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava", Zaštitnik građana posebno ukazuje na obaveze države i njenih organa da obezbede, zaštite i spreče kršenje ljudskih prava građana koji se prinudno iseljavaju, kao i obavezu da razvija programe zbrinjavanja najugroženijih građana.