U PRIPREMI NOVI ZAKON O POLJOPRIVREDNOM ZEMLJIŠTU: Ukoliko vlasnik obradivog poljoprivrednog zemljišta u privatnoj ili zadružnoj svojini nije u mogućnosti da održava poljoprivredno zemljište pogodnim za poljoprivrednu proizvodnju, odnosno da poljoprivredno zemljište koristi za poljoprivrednu proizvodnju, isti je dužan da takvo zemljište da u zakup ili da na drugi način obezbedi izvršenje obaveze. Ako vlasnik ne postupi na propisan način, organ nadležan za utvrđivanje i naplatu poreza na imovinu utvrdiće i naplatiti vlasniku za predmetno poljoprivredno zemljište petostruki iznos poreza na imovinu sve dok vlasnik ne izvrši obavezu

Radna grupa za izradu Zakona o poljoprivrednom zemljištu sačinila je radnu verziju ovog zakona i istu poslala nadležnim organima i zainteresovanim licima radi upoznavanja i dostavljanja eventualnih komentara, primedaba i predloga.

Radni tekst zakona zapravo je preuzet Zakon o poljoprivrednom zemljištu Republike Slovenije, koji je neznatno modifikovan.

Ovim zakonom neće biti uređen postupak komasacije, već će to biti predmet posebnog Zakona o komasaciji, čija izrada je takođe u toku a planira se da u skupštinsku proceduru ova dva zakona uđu istovremeno.

Upravo iz razloga što je u pitanju samo radna verzija zakona, nije urađena nomotehnička redakcija pa tekst nema logičan sled, što prilično otežava čitanje i tumačenje istog. Primetno je da neke od odredaba nisu usaglašene sa odredbama drugih zakona pa se tako u članu 1. navodi da će ovaj zakon uređivati planiranje, zaštitu, uređenje i korišćenje poljoprivrednog zemljišta, osnivanje, uzgoj i korišćenje drvenastih ili drugih biljnih kultura kratkog proizvodnog ciklusa na poljoprivrednom zemljištu, raspolaganje, evidencije i nadzor nad sprovođenjem ovog zakona, kaznene, prelazne i završne odredbe i druga pitanja od značaja za zaštitu, uređenje i korišćenje poljoprivrednog zemljišta kao dobra od opšteg interesa.

Međutim, odmah zatim u članu 2. navodi se da je poljoprivredno zemljište prirodno bogatstvo i uživa posebnu zaštitu kao dobro od opšteg interesa za Republiku Srbiju, koje se koristi za poljoprivrednu proizvodnju i ne može se koristiti u druge svrhe, osim u slučajevima i pod uslovima utvrđenim ovim zakonom.

Ova odredba je u direktnoj suprotnosti sa Zakonom o javnoj svojini ("Sl. glasnik RS", br. 72/2011, 88/2013, 105/2014, 104/2016 - dr. zakon, 108/2016, 113/2017 i 95/2018) kojim je jasno propisano šta su prirodna bogatstva a šta dobra od opšteg interesa (u koja svakako spada poljoprivredno zemljište). Takođe, prirodna bogatstva ne mogu biti predmet otuđenja, pa je ova odredba samim tim u koliziji i sa svim onim odredbama ovog zakona kojima se reguliše otuđenje poljoprivrednog zemljišta.

U članu 2. se dalje navodi da vlasnik poljoprivrednog zemljišta ne može biti strano fizičko, odnosno pravno lice, osim ako ovim zakonom nije drugačije određeno u skladu sa Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju između Evropskih zajednica i njihovih država članica, sa jedne strane, i Republike Srbije, sa druge strane ("Sl. glasnik RS – Međunarodni ugovori", br. 83/2008 i 12/2014, dalje: Sporazum).

Umesto dosadašnje Uprave za poljoprivredno zemljište osnovaće se Fond čija je osnovna uloga obavljanje stručnih poslova u oblasti zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta i upravljanje državnim poljoprivrednim zemljištem.

Pored toga, Fond uspostavlja i vodi informacioni sistem o poljoprivrednom zemljištu Republike Srbije, raspodeljuje sredstva za izvođenje radova i prati realizaciju godišnjeg programa zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta za Republiku Srbiju, ostvaruje međunarodnu saradnju u oblasti zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta, prati izradu Poljoprivredne osnove Republike i njeno ostvarivanje, obavlja i druge poslove iz oblasti planiranja, zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta, kao i druge poslove utvrđene zakonom.

 Fondom rukovode Upravni odbor i Direktor, sedište Fonda je u Beogradu a može i da obrazuje područne unutrašnje jedinice u mestima van svog sedišta.

Sredstva za rad Fonda obezbeđuju se iz davanja u zakup poljoprivrednog zemljišta u svojini Republike Srbije, donacija i drugih bespovratnih sredstava i drugih izvora u skladu sa zakonom.

Intencija zakonodavca jeste da se poljoprivredno zemljište zaista i koristi za poljoprivrednu proizvodnju, pa je s tim u vezi uneta novina kojom je predviđeno da, ukoliko vlasnik obradivog poljoprivrednog zemljišta u privatnoj ili zadružnoj svojini nije u mogućnosti da održava poljoprivredno zemljište pogodnim za poljoprivrednu proizvodnju, odnosno da poljoprivredno zemljište koristi za poljoprivrednu proizvodnju, isti je dužan da takvo zemljište da u zakup ili da na drugi način obezbedi izvršenje obaveze. Ukoliko vlasnik to nije u mogućnosti, dužan je da o tome obavesti Fond najkasnije do 31. decembra tekuće godine za narednu godinu. Obaveštenje treba da sadrži podatke o površini katastarske parcele, katastarskoj opštini i području jedinice lokalne samouprave na kojoj se nalazi to zemljište.

Ako vlasnik ne postupi na propisan način, organ nadležan za utvrđivanje i naplatu poreza na imovinu utvrdiće i naplatiti vlasniku za predmetno poljoprivredno zemljište petostruki iznos poreza na imovinu sve dok vlasnik ne izvrši obavezu.

Ukoliko vlasnik dostavi obaveštenje u predviđenom roku, organ nadležan za utvrđivanje i naplatu poreza na imovinu utvrdiće i naplatiti vlasniku za predmetno poljoprivredno zemljište trostruki iznos poreza na imovinu sve dok se poljoprivredno zemljište ne počne koristiti za poljoprivrednu proizvodnju, odnosno dok se ne počne održavati pogodnim za poljoprivrednu proizvodnju.

Kada Fond primi obaveštenje, preduzima mere da se i bez pristanka vlasnika obradivo poljoprivredno zemljište iz obaveštenja da u zakup u skladu sa propisima kojima je uređeno davanje u zakup državnog zemljišta i to po početnoj ceni od 0 dinara.

Fond može dati u zakup po početnoj ceni od 0 dinara bez pristanka vlasnika takvog zemljišta i poljoprivredno zemljište za koje nije primio obaveštenje vlasnika, ukoliko prethodno utvrdi da se ne koristi za poljoprivrednu proizvodnju ili ne održava pogodnim za poljoprivrednu proizvodnju. Poljoprivredno zemljište može se dati u zakup na period od najviše pet godina, a sredstva od zakupa Fond će uplatiti na račun vlasnika po odbitku troškova koje je Fond imao u ovom postupku.

Vlasniku poljoprivrednog zemljišta iz ovog člana može se na njegov pisani zahtev vratiti poljoprivredno zemljište i pre isteka ugovorenog roka, ali ne pre isteka tekuće agroekonomske godine ukoliko je zemljište predmet zakupa.

U cilju zaštite poljoprivrednog zemljišta, Vlada Republike Srbije i izvršni organ autonomne pokrajine dužni su da donesu poljoprivredne osnove koje moraju biti u skladu sa prostornim i urbanističkim planovima i drugim planskim dokumentima. Za sprovođenje poljoprivredne osnove donosi se godišnji program zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta.

Obradivo poljoprivredno zemljište prve, druge, treće, četvrte i pete katastarske klase se ne može koristiti u nepoljoprivredne svrhe, osim kada je to zakonom izričito dozvoljeno i samo u taksativno navedenim slučajevima. Saglasnost za korišćenje obradivog poljoprivrednog zemljišta u nepoljoprivredne svrhe daje Fond na osnovu zahteva koji podnosi investitor.

Korišćenjem u nepoljopivredne svrhe ne smatra se promena namene poljoprivrednog zemljišta u građevinsko zemljište u skladu sa planskim aktima.

Neobradivo poljoprivredno zemljište može da se koristi u nepoljoprivredne svrhe ukoliko je to u skladu sa planskim aktima.

Ubuduće, kada je u pitanju prodaja poljoprivrednog zemljišta, predmet prodaje ili drugog raspolaganja pravom svojine pravnim poslom među živima ili za slučaj smrti moći će da bude samo ceo vlasnički ili suvlasnički udeo u poljoprivrednom zemljištu.

Katastarska parcela koju čini obradivo poljoprivredno zemljište neće moći da se usitnjava na manje parcele, osim ukoliko se radi o deobi suvlasničke zajednice koja je uspostavljena u skladu sa zakonom.

Izuzetno, obradivo poljoprivredno zemljište neće moći da se usitni na parcele čija je površina manja od pola hektara, a obradivo poljoprivredno zemljište uređeno komasacijom neće moći da se usitni na parcele čija je površina manja od jednog hektara, bez obzira na to koliko suvlasnika postoji na parceli. Ove odredbe odnose se na zemljište koje nije planskim aktom predviđeno za izgradnju građevinskih objekata u građevinskom području.

Državno zemljište davaće se u zakup, odnosno na korišćenje ako je Godišnjim programom predviđeno za davanje u zakup fizičkom, odnosno pravnom licu za period koji ne može da bude duži od 30 godina, a za ribnjake i vinograde ne može da bude duži 40 godina, osim u slučajevima propisanim ovim zakonom.

Zemljište u građevinskom reonu koje je u javnoj svojini, kao i zemljište iz člana privatno napušteno, davaće se u zakup ako je Godišnjim programom predviđeno za davanje u zakup fizičkom, odnosno pravnom licu na period koji ne može da bude duži od 5 godina i ne može biti predmet investicionih ulaganja.

Postupak davanja u zakup, odnosno na korišćenje poljoprivrednog zemljišta u skladu sa Godišnjim programom sprovodi Komisija jedinice lokalne samouprave.

Ako jedinica lokalne samouprave ne sprovede postupak davanja u zakup, odnosno na korišćenje u skladu sa ovim zakonom, postupak će sprovesti Fond, a prihodi od zakupa, odnosno korišćenja koji bi pripali jedinici lokalne samouprave pripašće Fondu.

Zakon propisuje i uslove kao i način davanja državnog poljoprivrednog zemljišta na korišćenje bez plaćanja naknade.

Takođe, ako državno zemljište nije bilo dato u zakup, odnosno na korišćenje najmanje poslednje tri agroekonomske godine i u tekućoj agroekonomskoj godini se ne koristi za poljoprivrednu proizvodnju, može se dati na korišćenje za poljoprivrednu proizvodnju pravnom i fizičkom licu koje je upisano u Registar poljoprivrednih gazdinstava i nalazi se u aktivnom statusu.

Zakon propisuje i da pravo prečeg zakupa na osnovu poljoprivredne infrastrukture i stočarstva ima pravno i fizičko lice koje je:

1)         vlasnik sistema za navodnjavanje, odvodnjavanje, ribnjaka, poljoprivrednog objekta, staklenika, plastenika u funkciji i višegodišnjih zasada (voćnjaka i vinograda koji su u rodu), koji se nalaze na poljoprivrednom zemljištu u državnoj svojini i koje je upisano u Registar poljoprivrednih gazdinstava i nalazi se u aktivnom statusu.

2)         vlasnik domaćih životinja, koji je i vlasnik, odnosno zakupac objekta za gajenje tih životinja na području jedinice lokalne samouprave na kojoj se objekti i životinje nalaze i koje je upisano u Registar poljoprivrednih gazdinstava i nalazi se u aktivnom statusu.

Kada se radi o otuđenju poljoprivrednog zemljišta u javnoj svojini, isto neće moći da bude otuđeno osim pod uslovima propisanim zakonom. Odluku o iniciranju postupka prodaje određenog poljoprivrednog zemljišta donosi Fond, uz prethodnu saglasnost Vlade.

Fizičko lice može steći državno zemljište teretnim pravnim poslom, ako je državljanin Republike Srbije i ako je član registrovanog poljoprivrednog gazdinstva u aktivnom statusu ili je nosilac porodičnog poljoprivrednog gazdinstva u aktivnom statusu.

Fizičko lice koje ispunjava uslove propisane ovim zakonom može steći u svojinu najviše do 50 ha površine na poljoprivrednom zemljištu u državnoj svojini. Izuzetno, ako se radi o parcelama koje su u javnoj evidenciji nepokretnosti i prava na njima upisane kao njive 5, 6, 7 ili 8 klase, livade, pašnjaci, trstici ili močvare, fizičko lice može steći u svojinu od Republike Srbije površine do 200 hektara.

Ukoliko ima dospele neizmirene obaveze po osnovu zakupnine poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini, fizičko lice ne može da postane vlasnik poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini.

Državno poljoprivredno zemljište može steći i domaće pravno lice, ali samo ako je vlasnik višegodišnjeg zasada voća ili vinove loze na državnom zemljištu i pod uslovima propisanim ovim zakonom.

Državljanin države članice Evropske unije poljoprivredno zemljište u privatnoj svojini, polazeći od Sporazuma, može steći pravnim poslom uz naknadu ili bez naknade ako:

1) je najmanje deset godina stalno nastanjeno u jedinici lokalne samouprave u kojoj se vrši promet poljoprivrednog zemljišta;

2) obrađuje najmanje tri godine poljoprivredno zemljište koje je predmet pravnog posla uz naknadu ili bez naknade;

3) ima registrovano poljoprivredno gazdinstvo u aktivnom statusu kao nosilac porodičnog poljoprivrednog gazdinstva, u skladu sa zakonom kojim se uređuje poljoprivreda i ruralni razvoj bez prekida najmanje deset godina;

4) ima u vlasništvu mehanizaciju i opremu za obavljanje poljoprivredne proizvodnje.

Predmet pravnog posla može da bude poljoprivredno zemljište u privatnoj svojini ako:

1) nije poljoprivredno zemljište koje je u skladu sa posebnim zakonom određeno kao građevinsko zemljište;

2) ne pripada zaštićenim prirodnim dobrima;

3) ne pripada ili se ne graniči sa vojnim postrojenjem i vojnim kompleksom i ne nalazi se u zaštitnim zonama oko vojnih postrojenja, vojnih kompleksa, vojnih objekata i objekata vojne infrastrukture, niti pripada i ne graniči se sa teritorijom Kopnene zone bezbednosti.

Predmet pravnog posla ne može da bude poljoprivredno zemljište u privatnoj svojini koje se nalazi na udaljenosti do 10 km od granice Republike Srbije.

Državljanin države članice Evropske unije može steći u svojinu najviše do 2 ha poljoprivrednog zemljišta u privatnoj svojini.

Zakon predviđa i formiranje informacionog sistema o poljoprivrednom zemljištu, kao dela jedinstvenog informacionog sistema Republike, koji obezbeđuje evidenciju, tačnost i ažurnost podataka o poljoprivrednom zemljištu, pristup podacima od strane ovlašćenih korisnika nezavisno od njihove lokacije, razmenu podataka i informacija između subjekata informacionog sistema, državnih organa i kvalitet podataka i informacija.

Kao što smo na početku naveli, u pitanju je samo radna verzija teksta zakona. S tim u vezi, ostavljen je rok svim zainteresovanim licima da svoje predloge, primedbe i sugestije blagovremeno dostave na razmatranje članovima radne grupe, nakon čega će radna grupa sačiniti Nacrt zakona i isti proslediti nadležnim organima radi davanja mišljenja. Očekuje se da će ovaj zakon, kao i Zakon o komasaciji biti usvojeni do kraja 2019. godine.

Izvor: Redakcija, Bojana Jakšić-Kovačević, 01.09.2019.