PREDLOG ZAKONA O HITNOJ MEDICINSKOJ POMOĆI: Predlogom zakona propisan način i organizacija rada, obavezujući protokoli i procedure, koji su jedinstveni za celu Srbiju

U skupštinskoj proceduri nalazi se Predlog zakona o hitnoj medicinskoj pomoći, koga je uputio narodni poslanik Milija Miletić.

Opšti interes svih građana Republike Srbije, kao i zaposlenih u delatnosti hitne medicinske pomoći je donošenje Zakona o hitnoj medicinskoj pomoći.

Postojeći zakoni koji se tiču zdravstvene zaštite odnose se na zdravstvenu zaštitu građana u bolničkim uslovima. Hitna medicinska pomoć, kao grana koja obavlja vanbolničko zbrinjavanje životno ugroženih pacijenata, i čiji su uslovi i način rada kao i dostupnost dijagnostičkih procedura veoma ograničeni, nije jasno definisana. Ne postoje jedinstveni protokoli postupanja i razlikuju se od službe do službe. Simptomi koji se prilikom pozivanja navedu u jednom gradu i na koji će ekipa intervenisati i ukazati hitnu medicinsku pomoć ne znači nužno da će i u drugom gradu isto biti postupljeno. Neujednačen rad dovodi do konfuzije kod lekara što životno ugroženog pacijenta dodatno izlaže riziku.

Više od trećine teritorije Republike Srbije ima opštine sa manje od 25 000 stanovnika. Postojećim zakonskim okvirom opštine nemaju mogućnost osnivanja službe hitne pomoći. Ukupan broj građana koji živi u tim opštinama je veći od milion, čime su prava na dostupnost zdravstvene zaštite kod životno ugroženih pacijenata ugrožena.

Pojedini rukovodioci se snalaze kako bi obezbedili bar minimum dostupnosti pa lekare iz opšte prakse angažuju da dežuraju kao lekari hitne pomoći što dovodi do drugih problema. Redovni pacijenti duže čekaju jer je smanjen broj lekara opšte prakse, a efekat lekara koji dežura kao lekar hitne pomoći je zanemarljiv jer on prema sadašnjem zakonu ne sme napustiti ambulantu, već prvo pozina kolegu koji je kući i u pripravnosti, i tek kad taj lekar iz pripravnosti dođe u Dom Zdravlja, on može napustiti ambulantu i izaći na teren.

Nedostatak jasno definisanih protokola i procedura kao i mogućnost višestrukog tumačenja postojećih zakona ostavlja prostor za manipulacije koje direktno ugrožavaju kako zaposlene u službama hitne pomoći, tako i građane Republike Srbije. Statistički podaci jasno ukazuju na nejednaka postupanja kako između službi za hitnu medicinsku pomoć, tako m između zavoda za urgentnu medicinu. Istraživanje koje je sproveo Pokret “Pravo na život - Meri” na osnovu statističkih podataka dobijenih iz Zavoda za javno zdravlje “Milan Jovanović Batut” pokazao je da u Beogradu na 100.000 stanovnika postoji 1.37 terenskih ekipa, dok u Kragujevcu postoji 2,8 terenskih ekipa na isti broj stanovnika. broj intervencija na 1.000 stanovnika u Beogradu je 48, dok je u Kragujevcu 99, a broj intervencija u odnosu na broj poziva se drastično razlikuje. U Beogradu je procentualno 12,40% svih poziva završilo izlaskom ekipe, odnosno na svaki osmi poziv, dok je u Kragujevcu 34,66'% svih poziva završilo izlaskom ekipe na teren, odnosno na svaki treći poziv.

Razlika u statistikama između službi hitne pomoći je još i veća. Sve ovo pokazuje da hitna pomoć nije dostupna pod jednakim uslovima svim građanima Srbije i da je neophodan zakonski okvir kojim bi se jasno definisali način rada, propisali jedinstveni protokoli postupanja, organizacija rada, sastav i kriterijumi za zapošljavanje u delatnosti hitne medicinske pomoći čime bi radnici hitne medicinske pomoći imali ujednačena postupanja, a građanima Republike Srbije pružila kvalitetna zdravstvena zaštita.

Na teritoriji Republike Srbije više od trećine opština u Republici Srbiji nema zakonsku mogućnost da osnuje službu hitne medicinske pomoći. Ovim zakonom to bi im bilo omogućeno.

Zbog nepostojanja jasnih propisa i protokola prilikom pozivanja na broj 194, u zavisnosti od službe do službe, pozivaocima se javljaju i doktori i medicinske sestre/tehničari koji na osnovu intuicije i iskustva određuju da li će izaći na teren ili ne. Ovaj zakon propisuje organizaciju prijema poziva koja je od ključnog značaja. Cilj je da se izvrši centralizacija pozivanja službe 194, da se umesto dosadašnje "organizacije" koja je podrazumevala da je svaka služba HMP imala svoj prijem poziva, na koji su se javljali svi koji bi stigli odnosno koji su bili slobodni u trenutku pozivanja (medicinsko i nemedicinsko osoblje) rastereti ove obaveze i da se dežurne ekipe posvete zbrinjavanju pacijenata na terenu odnosno u ambulantama službi HMP, a posao prijema i trijaže poziva bi obavljali zdravstveni radnici obučeni i edukovani za taj posao uz korišćenje protokola za prijem i trijažu poziva koji bi bio jedinstven na celoj teritoriji RS.

Pozivi ka službama 194 se ne snimaju u svim službama i sadašnji zakon ne prepoznaje audio zapis poziva kao medicinsku dokumentaciju što se ovim zakonom jasno definiše.

Neretko se dešavalo da se prilikom pozivanja broja 194, zbog baznih stanica dobije služba koja nije nadležna za teritoriju na kojoj je potrebno ukazati hitnu medicinsku pomoć i koja ne može da interveniše na taj poziv. Ovim zakonom se uređuje i ta oblast na taj način što bi urgentnim terenskim ekipama koordinirao dispečerski centar zadužen za upravni okrug, a na mesto gde je potrebno ukazati hitnu medicinsku pomoć izlazila bi najbliža terenska ekipa upravnog okruga bez obzira kojoj opštini pripada.

Postupci prilikom intervencija terenskih ekipa se trenutno razlikuju, neretko i zbog neiskustva zaposlenih ali i zbog nedostatka standardizacije opreme, vozila i lekova. Tako se dešavalo da jedan zavod ima i započinje spasonosnu trombolizu pacijentima, a drugi taj lek nema i ne može započeti (izveštaj Batuta za pacijente sa akutnim koronarnim sindromom iz 2020. godine). Ovim zakonom bi se Ministarstvo zdravlja obavezalo da u roku od 6 meseci propiše sve neophodne protokole po kojima bi zaposleni bili u obavezi da postupaju i izvrši standardizaciju opreme, vozila i lekova za hitnu medicinsku pomoć.

Mnoge ustanove sekundarnog i tercijarnog nivoa nemaju prijemno trijažne ambulante, a sama primopredaja pacijenta nigde nije definisana. Po trenutnom zakonu, pacijent je u nadležnosti lekara hitne medicinske pomoći do trenutka napuštanja ambulantnog vozila. Vremenski prostor između napuštanja vozila i prijema nije definisan što ostavlja prostor za grešku i manipulaciju. Ovim zakonom se jasno propisuje obrazac primopredaje pacijenta koji su u obavezi da potpišu i lekar hitne pomoći i lekar koji prima pacijenta.

Veliki broj poziva prema službama hitne pomoći ukazuje da građani nisu upoznati u kojim situacijama se poziva broj 194 i šta je to “urgentno stanje”.

Takođe, postoje građani koji zloupotrebljavaju broj 194 čime ometaju rad zaposlenih. Ovaj zakon propisuje nacionalni dan hitne pomoći u kome bi se građanima kroz različite edukativne manifestacije podizala svest o tome šta je urgentno stanje, kada se poziva hitna pomoć, kako pomoći unesrećenom do dolaska hitne pomoći i slično, dok se za zloupotrebu pozivanja broja 194 i neopravdano angažovanje urgentne terenske ekipe propisuju kaznene odredbe.

Urgentne terenske ekipe su često izložene riziku s obzirom da ulaze u stanove pacijenata, intervenišu kad ima povređenih prilikom nereda i drugih nasilnih dešavanja. Ovim zakonom bi članovi urgentnih terenskih ekipa dobile status službenog lica čime bi se povećala sigurnost ali i odgovornost prilikom intervencija. U nastavku pojašnjavam pravni osnov za dobijanje statusa službenog lica:

Odredbom člana 112. stav 3. tačka 3. KZ propisano je da se “službenim licem smatra lice u ustanovi, preduzeću ili drugom subjektu kojem je povereno vršenje javnih ovlašćenja, koje odlučuje o pravima, obavezama ili interesima fizičkih ili pravnih lica ili o javnom interesu. Da bi određeno lice imalo status službenog lica, u smislu člana 112 stav 3. tačka 3. KZ, neophodno je m da se radi o licu u ustanovi kojoj je povereno vršenje javnih ovlašćenja Zakon o javnim službama u članu 1. i članu 3. stav 1, propisuje: Član 1. Zakona o javnim službama u celosti glasi. “Javnom službom u smislu ovog zakona smatraju se ustanove, preduzeća i drugi oblici organizovanja utvrđeni zakonom, koji obavljaju delatnosti odnosno poslove kojima se obezbeđuje ostvarivanje prava građana odnosno zadovoljavanje potreba građana i organizacija, kao i ostvarivanje drugog zakonom utvrđenog interesa u određenim oblastima. Građani mogu obavljati određene delatnosti, odnosno poslove iz stava 1 ovog člana, u skladu sa zakonom," Stav 1. člana 3. istog zakona u celosti glasi: “Radi obezbeđivanja ostvarivanja prava utvrđenih zakonom i ostvarivanja drugog zakonom utvrđenog interesa u oblasti: obrazovanja, nauke, kulture, fizičke kulture, učeničkog i studentskog standarda, ZDRAVSTVENE ZAŠTITE, socijalne zaštite, društvene brige o deci, socijalnog osiguranja, zdravstvene zaštite životinja, osnivaju se ustanove:”

Ciljevi koji se zakonom postižu:

• Kvalitetnija i efikasnija zdravstvena zaštita životno ugroženih pacijenata kojima život zavisi od blagovremene, kvalitetne i jasno definisane intervencije hitne medicinske pomoći,
• Manji broj smrtnih ishoda, kao i ishoda koji ostavljaju invaliditet.
• Jednaka prava svih građana na dostupnost hitne medicinske pomoći.
• Manja opterećenost svih zaposlenih u hitnim službama
• Ujednačena medicinska dokumentacija
• Standardizovana i ujednačena oprema, vozila i lekovi.

Radna grupa Lekarske Komore Srbije je detaljno analizirala postojeće stanje u delatnosti hitne medicinske pomoći 2015. godine i tada je zaključak bio da je neophodno donošenje zakona o hitnoj medicinskoj pomoći.

Interna ekspertska radna grupa Pokreta “Pravo na život - Meri” koju su činili načelnici, lekari, tehničari i vozači nekolicine službi hitne pomoći u Srbiji su zauzeli isti stav. Drugi propisi bi samo uneli dodatnu konfuziju i omogućilo još šire tumačenje postojećih zakonskih okvira.

Zakon će jasno i nedvosmisleno propisati način i organizaciju rada, obavezujuće protokole i procedure i omogućiti da svi građani Republike Srbije imaju jednaku dostupnost hitne medicinske pomoći po istim standardima i pravilima. Postupci i procedure će biti jedinstvene za celu Srbiju, a dvostruka tumačenja postojećih zakonskih okvira koja delatnost hitne medicinske pomoći ne posmatrala odvojeno od ostalog primarnog zdravstva, iako se postupci i način rada u vanbolničkim odnosno prehospitalnim uslovima razlikuju od bolničkog zbrinjavanja, biće onemogućena. Takođe, zakon će smanjiti konfuziju koja trenutno postoji kod zaposlenih u delatnosti hitne medicinske pomoći i ceo sistem hitne medicinske pomoći podići na viši nivo čime će i broj spašenih života građana biti veći, a greške svede na minimum.

Izvor: Iz Obrazloženja Predloga zakona, 20.08.2024.