Na osnovu člana 24. stav 3. Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja („Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 52/11, 55/13, 35/15 – autentično tumačenje, 68/15 i 62/16 – US),
Ministar prosvete, nauke i tehnološkog razvoja donosi

Član 1.

Ovim pravilnikom utvrđuju se opšti standardi postignuća za kraj obaveznog obrazovanja za bosanski jezik.

Standardi iz stava 1. ovog člana odštampani su uz ovaj pravilnik i čine njegov sastavni deo.

Član 2.

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije – Prosvetnom glasniku”.

OPŠTI STANDARDI POSTIGNUĆA ZA KRAJ
OBAVEZNOG OBRAZOVANjA ZA BOSANSKI JEZIK

Opšta predmetna kompetencija

Osnovni nivo

Govori jasno standardnim jezikom. Koristi ravnopravno oba pisma: latinicu i ćirilicu, dajući prednost latinici. Čita, razume i zna da tumači književne i neumetničke tekstove. Kritički iznosi zapažanja i stav o tekstu koji čita.

Zna da razlikuje standardni od narodnog jezika. Koristi književnojezičku formu u vezi sa glasovima, oblicima reči i vrstama rečenica bosanskog jezika. Zna da upotrebljava reči iz svakodnevne komunikacije.

Prepoznaje autore književnih dela iz prilagođenog školskog programa. Razlikuje usmenu od autorske književnosti. U analizi književnog dela zna da odredi osnovne elemente stilske strukture iz primarnog teksta, navodeći primere. Zna da tumači tematske krugove dela, iznoseći svoj doživljaj o umetničkom delu, te pri tom navodi primere.

Srednji nivo

Jasno izražava svoje mišljenje, vodeći računa u govoru o normi standardnog jezika.

Kreativno sastavlja složeniji govorni i pisani tekst, logičan i sadržajan, koristeći gramatički tačne i stilski oblikovane rečenice. Tumači osnovne idejne i formalne elemente dužeg jednostavnijeg teksta. Čita, razume i zna da tumači književne i neumetničke tekstove. Iznosi kritička zapažanja i stav o tekstu koji čita.

Razume značaj jezika za kulturu i istoriju Bošnjaka. Zna faze u razvoju bosanskog književnog jezika. Razlikuje glasove, oblike i vrste reči i rečenica bosanskog jezika. U govoru i pisanju primenjuje određena gramatička pravila koja su predviđena nastavnim programom.

Zna da odredi rod, vrstu i žanr književnog dela iz obaveznog školskog programa. U analizi književnog dela zna da odredi tematske, idejne i stilske elemente, izdvajajući ključne faktore strukture književnog dela. U tumačenju književnog dela (predviđenog programom) upotrebljava osnovne književne termine. Izdvaja bitne delove u tekstu, analizira ih i svoje mišljenje i stavove argumentuje činjenicama iz primarnog teksta. U zavisnosti od žanra, primenjuje različite strategije čitanja. Ima razvijen književni ukus i kompetenciju da samostalno odabere delo za čitanje.

Napredni nivo

Zna da sastavi jednostavniji govorni i pisani argumentovani tekst. Pri pisanju radova iz jezika, jezičke kulture i književnosti koristi stručnu literaturu. Čita i kritički posmatra književni i neumetnički tekst srednje složenosti.

Razlikuje dijalekte bosanskog jezika na osnovu njihovih specifičnosti i upoređuje ih sa dijalektima ostalih južnoslavenskih jezika. Zna odlike svih pet faza u razvoju bosanskog književnog jezika. Zna da istorijski kontinuitet bosanskog jezika ima veliki značaj za kulturu Bošnjaka. Zna određene istorijske karakteristike u razvoju ostalih južnoslavenskih jezika. Uočava i razlikuje glasovne alternacije. Poznaje pravila deklinacije, konjugacije, tvorbe reči, te sintaksička pravila. Koristi jezik kao osnovno sredstvo komunikacije.

Čita, interpretira i vrednuje književna dela srednje složenosti iz obaveznog i dopunskog izbora nastavnog programa. Ume da uoči problematiku nekog književnog dela. Argumentovano iznosi svoje mišljenje o književnom delu na osnovu primarnih i sekundarnih tekstova. Pri interpretaciji književnog teksta koristi sekundarnu literaturu.

Specifične predmetne kompetencije

Specifična predmetna kompetencija: Jezik

Osnovni nivo

Razume značaj jezika za istoriju i kulturu Bošnjaka, kao i značaj drugih jezika. Razlikuje pojmove standardnog i narodnog jezika. Koristi standardni jezik na svim gramatičkim nivoima u vezi sa glasovima, oblicima reči i vrstama rečenica bosanskog jezika.

Sastavlja jednostavniji govorni i pisani tekst, koji je sadržajan i stilski oblikovan, kao i teme iz svakodnevnog života. Upotrebljava ravnopravno oba pisma: latinicu i ćirilicu, dajući prednost latinici. Poznaje osnovne žanrove pisane komunikacije. Upotrebljava pravopisna pravila u jednostavnim primerima i služi se rečnicima i priručnicima.

Srednji nivo

Zna da odredi kojoj porodici slavenskih jezika pripada bosanski jezik. Zna da gramatički tačnom i stilski oblikovanom rečenicom jasno izrazi svoje mišljenje. Sastavlja složeniji govorni i pisani tekst, koji je sadržajan i stilski oblikovan. Zna da razvoj bosanskog jezika ima značaj za kulturu i istoriju Bošnjaka. Zna glasove, vrste reči i rečenica. U govoru i pisanju primenjuje osnovna pravila vezana za glasove, oblike i vrste reči i rečenica. Zna da pravilno upotrebi reflekse glasa jata (reflekse koje je glas jat dao u bosanskom jeziku) u govoru i pisanju.

Upotrebljava pravopisna pravila u složenijim primerima i služi se rečnicima, enciklopedijama i priručnicima. U govoru i pisanju upotrebljava fond riječi koji je u skladu sa osnovnim obrazovanjem.

Napredni nivo

Na osnovu glavnih karakteristika, razlika i specifičnosti, razlikuje dijalekte bosanskog jezika i upoređuje ih sa dijalektima ostalih južnoslavenskih jezika. Poznaje istorijski razvoj bosanskog književnog jezika, uporedo sa razvojem ostalih južnoslavenskih jezika. Ima šire znanje iz oblasti fonetike, morfologije, tvorbe reči i sintakse. Ima bogat rečnik. Dobro vlada pravopisnom normom. Kada govori na zadatu temu, primenjuje govorne veštine.

Specifična predmetna kompetencija: Književnost

Osnovni nivo

Tačno i razgovetno čita. Zna da tumači kraći jednostavniji književni i neumetnički tekst. Zna da ukratko opiše svoj doživljaj književnog dela i izdvoji tražene informacije u tekstu. Poznaje autore književnih dela predviđenih školskim programom. Zna da napravi razliku između usmene i autorske književnosti. Uviđa osnovne elemente strukture iz književnog dela i njegove tematske, stilske, jezičke i kompozicijske osobine. Analizira izdvojen problem u kraćem, jednostavnijem književnom tekstu. Svoje utiske i zaključke iznosi osnovnim primerima iz književnog i neumetničkog teksta.

Srednji nivo

Književnom i neumetničkom tekstu pristupa istraživački, tumači ga i kritički analizira. Ima svoje mišljenje, koje je zasnovano na činjenicama i argumentima iz primarnog teksta. Zauzima jasan stav o tekstu koji čita. Uviđa bitne elemente strukture književnog dela i njegove tematske, stilske, jezičke i kompozicijske osobine, imenujući ih odgovarajućim književnim terminima. Poznaje strategije čitanja i ume da ih upotrebi adekvatno. Samostalno odabira dela za čitanje iz opusa dečje književnosti. Ispoljava radoznalost i emociju, shvata značaj čitanja za razvoj sopstvene opšte kulture i znanja.

Napredni nivo

Na istraživački i kritički način čita, interpretira i vrednuje književna dela srednje složenosti iz obaveznog i dopunskog izbora školskog programa. Uočava problematiku određenog književnog teksta. Argumentovano iznosi svoje mišljenje o književnom delu na osnovu primarnih i sekundarnih tekstova. Analizira i upoređuje odlike književnog dela (tematske, kompozicijske i stilske). Pri interpretaciji književnog teksta koristi se dostupnom sekundarnom literaturom. Ima razvijenu čitalačku kulturu. Zna da argumentuje svoj sud o nekom književnom delu i vrednuje ga na osnovu već uspostavljenih kriterija. Razvija interesovanje prema književnim delima iz svetske književnosti. Iskazuje ljubav i interesovanje prema nacionalnoj kulturi i književnosti, kao i kulturi i književnosti drugih naroda. Zna da napravi poređenje između književnog stvaralaštva južnoslavenskih naroda.

ISKAZI STANDARDA

Osnovni nivo

Oblast 1: JEZIK

BJ.1.1.1. Razume pojam jezika. Podjednako poštuje svoj jezik, kao i jezik države u kojoj živi, i sve ostale jezike, bez obzira na njihovu veličinu i brojnost govornika. Prepoznaje govor mržnje kao negativnu pojavu u društvu.

BJ.1.1.2. Zna razliku između književnog i narodnog jezika. Poštuje svoj dijalekat i ostale dijalekte bosanskog jezika.

BJ.1.1.3. Razlikuje samoglasnike i suglasnike. Primenjuje književnojezičku normu u vezi sa glasovnim promenama. Određuje mesto akcentu u jednostavnijim primerima. U govoru i pisanju pravilno upotrebljava reflekse glasa jata: -je/ije (u frekventnim primerima).

BJ.1.1.4. Razlikuje promenljive od nepromenljivih reči i imenuje vrste reči. Primenjuje književnojezičku normu u vezi sa oblicima reči u frekventnim primerima. Zapaža glasovne promene u vezi sa oblicima reči. Razlikuje osnovne gramatičke kategorije (rod, broj, padež, glagolski oblik). Uviđa razliku između proste reči i tvorenice. Samostalno gradi reč prema zadatom značenju, a na osnovu postojećih tvorbenih modela.

BJ.1.1.5. Razlikuje komunikativnu od predikatske rečenice. Pronalazi i imenuje osnovne rečenične članove, uočava reči i sintagmu. Razlikuje vrste rečenice prema komunikativnoj funkciji i po sastavu. Razlikuje zavisnu od nezavisne rečenice.

BJ.1.1.6. Zna značenje reči i izraza koje sreće u tekstovima predviđenim školskim programom. Zna da reč može imati jedno i više značenja i poznaje osnovne leksičke odnose (sinonimiju, homonimiju, antonimiju). Pravi razliku između formalne i neformalne leksike i upotrebljava je u skladu sa situacijom.

Oblast 2: KNjIŽEVNOST

BJ.1.2.1. Zna dela iz obaveznog i dopunskog izbora u školskom programu. Zna da navede autora i naziv njegovog dela. Ume da prepriča osnovnu sadržinu dela, izdvoji glavne likove, motive i temu dela.

BJ.1.2.2. Razlikuje usmenu od autorske književnosti. Prepoznaje književna dela napisana u stihu i prozi. Zna da razlikuje dela sa epskim, lirskim i dramskim elementima. Razlikuje pojmove: autor, narator, lirski subjekat i dramsko lice. Razlikuje književnoumetnički tekst od neumetničkog teksta.

BJ.1.2.3. U književnom tekstu uočava: temu, motive, radnju, vreme i mesto radnje, pripovedanje u prvom licu, pripovedanje u trećem licu, opisivanje i vrste opisa, monolog i dijalog, načine i oblike stilskog izražavanja, vrste stiha i strofe, vrste rime.

BJ.1.2.4. Interpretira određeni problem i situaciju u kraćem i jednostavnijem književnom tekstu argumentujući svoje tvrdnje.

BJ.1.2.5. Razvija ljubav prema čitanju i stiče čitalačke navike čitajući dela predviđena školskim programom.

BJ.1.2.6. Razvija ljubav prema nacionalnoj književnosti Bošnjaka.

BJ.1.2.7. Uočava određene specifičnosti nacionalne književnosti. Razlikuje pojmove alhamijado i divanska književnost (književnost Bošnjaka na orijentalnim jezicima).

Oblast 3: JEZIČKA KULTURA

BJ.1.3.1. Poseduje izgrađenu kulturu komunikacije, priča jasno poštujući normu književnog jezika; razgovetno i tačno čita naglas bez sažimanja; s pažnjom i razumevanjem sluša jednostavnije izlaganje (predavanje) s temom iz jezika, književnosti i kulture i ume da hvata beleške.

BJ.1.3.2. Sastavlja govorni ili pisani tekst jednostavne strukture koristeći se opisom, pripovedanjem i izlaganjem; sastavlja jednostavan govorni ili pisani tekst o doživljaju književnog dela i o temama iz svakodnevnog života; sastavlja pismo i popunjava razne obrasce i formulare s kojima se susreće u svakodnevnom životu.

BJ.1.3.3. Upotrebljava ravnopravno oba pisma: ćirilicu i latinicu, dajuću prednost latinici; sastavlja gramatički ispravnu rečenicu; služi se pravopisnom normom, ume da koristi školski rečnik; u pisanju izdvaja delove teksta (naslov i pasuse) i organizuje ga u smisaone celine (uvod, središnji i završni deo teksta).

BJ.1.3.4. Čita kraće jednostavnije tekstove (književnoumetničke tekstove, stručne i naučnopopularne tekstove iz oblasti nauke o jeziku i književnosti, tekstove iz medija) u razne svrhe (informisanje, učenje, lični razvoj, estetski doživljaj, zabava); parafrazira ih; primenjuje osnovne strategije čitanja (letimično čitanje, čitanje s olovkom u ruci).

BJ.1.3.5. Razume kraći, jednostavniji književni i neumetnički tekst; izdvaja glavne ideje teksta; prati razvoj određene ideje u tekstu; poredi osnovne informacije i ideje iz nekoliko kraćih jednostavnih tekstova.

BJ.1.3.6. Kritički analizira kraći, jednostavniji književni i neumetnički tekst (npr. iznosi svoj stav – da li mu se tekst dopada, da li mu je zanimljiv/neobičan; da li mu pričinjava poteškoće pri čitanju; da li je dovoljno informativan za učenje određene oblasti jezika i književnosti i sl.) i to obrazlaže.

Srednji nivo

Oblast 1: JEZIK

BJ.2.1.1. Zna osnovne faze u razvoju bosanskog jezika, kao i kulturno-istorijske spomenike.

BJ.2.1.2. Zna osnovne jezičke grupe u Evropi i mesto bosanskog jezika u porodici slavenskih jezika. Zna značaj bosanskog jezika za kulturu i istoriju Bošnjaka.

BJ.2.1.3. Prepoznaje funkcionalne stilove. Razlikuje dijalekte bosanskog jezika. Zna koji je dijalekat u osnovi književnog jezika.

BJ.2.1.4. Pravilno upotrebljava reflekse glasa jata (-je/-ije) u većini slučajeva.

BJ.2.1.5. Zna podelu suglasnika po zvučnosti i po mestu izgovora.

BJ.2.1.6. Zna da podeli reč na slogove i dosledno upotrebi pravilo o rastavljanju reči na kraju reda. Ume da odredi mesto akcenta u reči. Uočava eventualne razlike između svoga i književnog akcenta.

BJ.2.1.7. Određuje podvrste reči i njihove gramatičke kategorije. Određuje sve glagolske oblike. Prepoznaje delove reči u jednostavnijim primerima (prefiks, tvorbenu osnovu, sufiks).

BJ.2.1.8. Zna značenje reči i frazeologizama koji se javljaju u literarnim i medijskim tekstovima namenjenim mladima. Služi se rečnicima, priručnicima i enciklopedijama. Poznaje metaforu kao leksički mehanizam.

Oblast 2: KNjIŽEVNOST

BJ.2.2.1. Kontekstualizuje književna dela na osnovu određenih kriterija i smešta ih u određene kategorije (kategorije prema teritorijalnoj i nacionalnoj pripadnosti, kategorije prema pripadnosti određenim književnim rodovima i vrstama).

BJ.2.2.2. Uočava karakteristike lirskih, epskih i dramskih elemenata u književnim delima. Zna i prepoznaje karakteristike književnih rodova i vrsta. Razlikuje granične književne žanrove i književnonaučne vrste: biografiju, autobiografiju, dnevnik, putopis, letopis, memoare i naučnopopularne tekstove.

BJ.2.2.3. Zna da prepozna sledeće elemente u književnim delima: fabulu i siže, vrste pripovedanja, vrste dijaloga, monolog, likove i vrste rime.

BJ.2.2.4. Interpretira određeni problem i situaciju u dužem, jednostavnijem književnom tekstu argumentujući svoje tvrdnje na osnovu primarne i sekundarne literature. Razlikuje prepričavanje od analiziranja.

BJ.2.2.5. Zna da prepozna dela od izuzetne važnosti za nacionalnu književnost Bošnjaka.

BJ.2.2.6. Uočava i razlikuje karakteristike alhamijado i divanske književnosti.

BJ.2.2.7. Zna istorijski kontinuitet književnosti Bošnjaka.

BJ.2.2.8. Razvija ljubav prema čitanju i stiče čitalačke sposobnosti koristeći školsku i gradsku biblioteku.

Oblast 3: JEZIČKA KULTURA

BJ.2.3.1. Zna da formuliše svoje mišljenje i javno da ga iskaže koristeći se književnim jezikom; izražajno čita i kazuje jednostavnije književnoumetničke tekstove; prepričava duži tekst; s pažnjom sluša izlaganja srednje težine s temom iz jezika, književnosti i kulture i ume da hvata kraće beleške.

BJ.2.3.2. Sastavlja složeniji pisani ili govorni tekst služeći se opisom, pripovedanjem i izlaganjem, u skladu sa zadatom temom; sastavlja govorni i pisani tekst povodom tumačenja jednostavnijeg književnog dela.

BJ.2.3.3. Piše jasnim rečenicama; upotrebljava pravopisna pravila u složenijim primerima; ume u pisanju da izdvoji naslove i podnaslove; ispravlja tekst, ako je potrebno: menja plan, uređuje sadržaj.

BJ.2.3.4. Čita duže jednostavnije tekstove i koristi ih u različite svrhe (informisanje, učenje, lični razvoj, estetski doživljaj, zabava...), primenjuje šire strategije čitanja (npr. istražuje nove informacije, povezuje tekst s prethodnim znanjem, postavlja pitanja tokom čitanja).

BJ.2.3.5. Razume duži, jednostavniji književni i neumetnički tekst: izdvaja glavne ideje teksta, prati razvoj određene ideje u tekstu, pronalazi eksplicitno i implicitno informacije, poredi informacije i ideje iz nekoliko tekstova.

BJ.2.3.6. Kritički analizira duži, jednostavniji književni i neumetnički tekst, upoređuje ih i to obrazlaže.

Napredni nivo

Oblast 1: JEZIK

BJ.3.1.1. Imenuje funkcionalne stilove i poznaje karakteristike koje ih čine. Razume osnovne komunikacijske funkcije.

BJ.3.1.2. Poznaje pojmove jednoznačnosti i višeznačnosti.

BJ.3.1.3. Zna osnovna pravila akcentovanja; razlikuje kratke i duge slogove. Zna pravila o refleksima glasa jata u bosanskom jeziku i dosledno ih upotrebljava u govoru i pisanju. Prepoznaje glasovne alternacije u jednostavnijim primerima. Zna osnovne razlike u tvorbi ličnih i neličnih glagolskih oblika. Na sopstvenom primeru zna da objasni kako se tvore glagolski oblici. Zna funkciju i značenje padeža.

BJ.3.1.4. Ume da analizira različite modele rečenica (sintaksički i morfološki). Poznaje vrste naporednih odnosa među rečenicama i rečeničnim članovima. Poznaje osnovna pravila slaganja rečeničnih delova.

BJ.3.1.5. Zna značenje reči i frazeologizama u književnoumetničkim tekstovima i naučnopopularnim tekstovima namenjenim mladima. Zna da odredi značenje nepoznatih reči na osnovu konteksta ili sastava reči. Shvata prirodu termina i bitnost terminologije. Poznaje metonimiju kao leksički mehanizam.

Oblast 2: KNjIŽEVNOST

BJ.3.2.1. Čita, istražuje i interpretira književna dela iz školskog programa i na kritički način ih analizira i upoređuje na osnovu određenih karakteristika (žanrovskih, stilskih, motivacijskih, tematskih).

BJ.3.2.2. Pri analiziranju književnih dela obavezno se uzimaju u obzir žanrovske karakteristike. Zna da prepozna i tumači karakteristike prelaznih žanrova i u njima uoči elemente koji pripadaju određenim naučnim vrstama.

BJ.3.2.3. Stavove o nekom književnom delu argumentuje na osnovu primarnog teksta, koristeći se dostupnom sekundarnom literaturom.

BJ.3.2.4. Prepoznaje i tumači motive i simbole karakteristične za divansko pesništvo. Koristi rečnik divanskih simbola. Zna i prepoznaje karakteristične žanrove divanske književnosti.

BJ.3.2.5. Analizira karakteristike alhamijado književnosti. Razlikuje njihovu umetničku i didaktičku funkciju.

BJ.3.2.6. Samostalno bira sekundarnu literaturu koristeći dostupni fond u biblioteci. Razvija interesovanje prema delima svetske književnosti.

BJ.3.2.7. Razvija ljubav i čitalačko interesovanje prema nacionalnoj književnosti Bošnjaka koja nije predviđena školskim programom.

Oblast 3: JEZIČKA KULTURA

BJ.3.3.1. U zvaničnim situacijama kazuje o jednostavnijim temama iz oblasti jezika, književnosti i kulture koristeći se adekvatnim jezičkim izrazom; izražajno čita i kazuje književnoumetničke tekstove srednje složenosti; prepričava neumetnički tekst srednje složenosti bez sažimanja ili sa sažimanjem; kazuje uz prezentaciju; sluša izlaganja iz oblasti jezika, književnosti i kulture (prilagođeno uzrastu učenika).

BJ.3.3.2. Sastavlja jednostavniji pisani ili govorni argumentovani tekst; sastavlja celovit pisani ili govorni tekst radi tumačenja književnog dela dobro raspoređujući osnovne i dodatne informacije i navodeći primere; piše sastave u kojima prikazuje stvarna ili izmišljena iskustva, likove ili događaje.

BJ. 3.3.3. Poštuje pravopisnu normu (iz svake pravopisne oblasti predviđene obaveznim školskim programom); sastavlja tekst u kojem tema, kompozicija, sadržaj i stil odgovaraju zadatku, svrsi, čitalačkoj publici kojoj je tekst namenjen.

BJ.3.3.4. Čita tekstove srednje složenosti (književnoumetničke tekstove, stručne i naučnopopularne tekstove iz oblasti nauke o jeziku i književnosti, tekstove iz medija...) u različite svrhe (informisanje, učenje, lični razvoj, estetski doživljaj, zabava...); tokom čitanja koriguje svoje zaključke o značenju teksta.

BJ.3.3.5. Razume književni i neumetnički tekst srednje složenosti: izdvaja glavne ideje iz teksta, prati razvoj određene ideje u tekstu; poredi osnovne ideje i informacije iz dvaju ili više tekstova.

BJ.3.3.6. Kritički analizira književni i neumetnički tekst srednje složenosti (npr. razlikuje objektivnu činjenicu od autorove interpretacije).

OPĆI STANDARDI POSTIGNUĆA ZA KRAJ OBAVEZNOG OBRAZOVANJA ZA BOSANSKI JEZIK

Opća predmetna kompetencija

Osnovni nivo

Govori jasno standardnim jezikom. Koristi ravnopravno oba pisma: latinicu i ćirilicu, dajući prednost latinici. Čita, razumije i zna da tumači književne i neumjetničke tekstove. Kritički iznosi zapažanja i stav o tekstu koji čita.

Zna razlikovati standardni od narodnog jezika. Koristi književnojezičku formu u vezi sa glasovima, oblicima riječi i vrstama rečenica bosanskoga jezika. Zna upotrebljavati riječi iz svakodnevne komunikacije.

Prepoznaje autore književnih djela iz prilagođenoga školskoga programa. Razlikuje usmenu od autorske književnosti. U analizi književnog djela, zna odrediti osnovne elemente stilske strukture iz primarnog teksta, navodeći primjere. Zna tumačiti tematske krugove djela, iznoseći svoj doživljaj o umjetničkom djelu, te pri tome navodi primjere.

Srednji nivo

Jasno izražava svoje mišljenje, vodeći računa u govoru o normi standardnoga jezika.

Kreativno sastavlja složeniji govorni i pisani tekst, logičan i sadržajan, koristeći gramatički tačne i stilski oblikovane rečenice. Tumači osnovne idejne i formalne elemente dužeg jednostavnijeg teksta. Čita, razumije i zna da tumači književne i neumjetničke tekstove. Iznosi kritička zapažanja i stav o tekstu koji čita.

Razumije značaj jezika za kulturu i historiju Bošnjaka. Zna faze u razvoju bosanskoga književnoga jezika. Razlikuje glasove, oblike i vrste riječi i rečenica bosanskoga jezika. U govoru i pisanju primjenjuje određena gramatička pravila koja su predviđena nastavnim programom.

Zna odrediti rod, vrstu i žanr književnog djela iz obaveznog školskog programa. U analizi književnog djela zna odrediti tematske, idejne i stilske elemente, izdvajajući ključne faktore strukture književnoga djela. U tumačenju književnoga djela (predviđenoga programom) upotrebljava osnovne književne termine. Izdvaja bitne dijelove u tekstu, analizira ih i svoje mišljenje i stavove argumentira činjenicama iz primarnoga teksta. U zavisnosti od žanra, primjenjuje različite strategije čitanja. Ima razvijen književni ukus i kompetenciju da samostalno odabere djelo za čitanje.

Napredni nivo

Zna sastaviti jednostavniji govoreni i pisani argumentirani tekst. Pri pisanju radova iz jezika, jezičke kulture i književnosti koristi stručnu literaturu. Čita i kritički promišlja književni i neumjetnički tekst srednje složenosti.

Razlikuje dijalekte bosanskoga jezika na osnovu njihovih specifičnosti i uspoređuje ih sa dijalektima ostalih južnoslavenskih jezika. Zna odlike svih pet faza u razvoju bosanskoga književnoga jezika. Zna da historijski kontinuitet bosanskoga jezika ima veliki značaj za kulturu Bošnjaka. Zna određene historijske karakteristike u razvoju ostalih južnoslavenskih jezika. Uočava i razlikuje glasovne alternacije. Poznaje pravila deklinacije, konjugacije, tvorbe riječi, te sintaksička pravila. Koristi jezik kao osnovno sredstvo komunikacije.

Čita, interpretira i vrednuje književna djela srednje složenosti iz obaveznoga i dopunskoga izbora nastavnoga programa. Umije uočiti problematiku nekoga književnoga djela. Argumentirano iznosi svoje mišljenje o književnome djelu na osnovu primarnih i sekundarnih tekstova. Pri interpretiranju književnoga teksta koristi sekundarnu literaturu.

Specifične predmetne kompetencije

Specifična predmetna kompetencija: Jezik

Osnovni nivo

Razumije značaj jezika za historiju i kulturu Bošnjaka, kao i značaj drugih jezika. Razlikuje pojmove standardnoga i narodnoga jezika. Koristi standardni jezik na svim gramatičkim nivoima u vezi sa glasovima, oblicima riječi i vrstama rečenica bosanskoga jezika.

Sastavlja jednostavniji govorni i pisani tekst, koji je sadržajan i stilski oblikovan, kao i teme iz svakodnevnog života. Upotrebljava ravnopravno oba pisma: latinicu i ćirilicu, dajući prednost latinici. Poznaje osnovne žanrove pisane komunikacije. Upotrebljava pravopisna pravila u jednostavnim primjerima i služi se rječnicima i priručnicima.

Srednji nivo

Zna odrediti kojoj porodici slavenskih jezika pripada bosanski jezik. Zna gramatički tačnom i stilski oblikovanom rečenicom jasno izraziti svoje mišljenje. Sastavlja složeniji govorni i pisani tekst, koji je sadržajan i stilski oblikovan. Zna da razvoj bosanskoga jezika ima značaj za kulturu i historiju Bošnjaka. Zna glasove, vrste riječi i rečenica. U govoru i pisanju primjenjuje osnovna pravila vezana za glasove, oblike i vrste riječi i rečenica. Zna pravilno upotrijebiti reflekse glasa jata (reflekse koje je glas „jat” dao u bosanskome jeziku) u govoru i pisanju.

Upotrebljava pravopisna pravila u složenijim primjerima i služi se rječnicima, enciklopedijama i priručnicima. U govoru i pisanju upotrebljava fond riječi koji je u skladu sa osnovnim obrazovanjem.

Napredni nivo

Na osnovu glavnih karakteristika, razlika i specifičnosti, razlikuje dijalekte bosanskoga jezika i uspoređuje ih sa dijalektima ostalih južnoslavenskih jezika. Poznaje historijski razvoj bosanskoga književnoga jezika, uporedo sa razvojem ostalih južnoslavenskih jezika. Ima šire znanje iz oblasti fonetike, morfologije, tvorbe riječi i sintakse. Ima bogat rječnik. Dobro vlada pravopisnom normom. Kada govori na zadatu temu primjenjuje govorne vještine.

Specifična predmetna kompetencija: Književnost

Osnovni nivo

Tečno i razgovjetno čita. Zna tumačiti kraći jednostavniji književni i neumjetnički tekst. Zna ukratko opisati svoj doživljaj književnoga djela i izdvojiti tražene informacije u tekstu. Poznaje autore književnih djela predviđenih školskim programom. Zna napraviti razliku između usmene i autorske književnosti. Uviđa osnovne elemente strukture iz književnog djela i njegove tematske, stilske, jezičke i kompozicijske osobine. Analizira izdvojen problem u kraćem, jednostavnijem književnom tekstu. Svoje utiske i zaključke iznosi osnovnim primjerima iz književnoga i neumjetničkoga teksta.

Srednji nivo

Književnom i neumjetničkom tekstu pristupa istraživački, tumači ga i kritički promišlja. Ima svoje mišljenje koje je zasnovano na činjenicama i argumentima iz primarnoga teksta. Zauzima jasan stav o tekstu koji čita. Uviđa bitne elemente strukture književnoga djela i njegove tematske, stilske, jezičke i kompozicijske osobine, imenujući ih odgovarajućim književnim terminima. Poznaje strategije čitanja i umije da ih upotrijebi adekvatno. Samostalno odabire djela za čitanje iz opusa dječije književnosti. Ispoljava radoznalost i emociju, shvata značaj čitanja za razvoj sopstvene opće kulture i znanja.

Napredni nivo

Na istraživački i kritički način čita, interpretira i vrednuje književna djela srednje složenosti iz obaveznoga i dopunskoga izbora školskoga programa. Uočava problematiku određenoga književnog teksta. Argumentirano iznosi svoje mišljenje o književnom djelu na osnovu primarnih i sekundarnih tekstova. Analizira i uspoređuje odlike književnoga djela (tematske, kompozicijske i stilske). Pri interpretiranju književnoga teksta koristi se dostupnom sekundarnom literaturom. Ima razvijenu čitalačku kulturu. Zna argumentirati svoj sud o nekome književnome djelu i vrednovati ga na osnovu već uspostavljenih kriterija. Razvija interesiranje prema književnim djelima iz svjetske književnosti. Iskazuje ljubav i interesiranje prema nacionalnoj kulturi i književnosti, kao i kulturi i književnosti drugih naroda. Zna napraviti usporedbu među književnim stvaralaštvom južnoslavenskih naroda.

ISKAZI STANDARDA

Osnovni nivo

Oblast 1: JEZIK

BJ.1.1.1. Razumije pojam jezika. Podjednako poštuje svoj jezik, kao i jezik države u kojoj živi, i sve ostale jezike, bez obzira na njihovu veličinu i brojnost govornika. Prepoznaje govor mržnje kao negativnu pojavu u društvu.

BJ.1.1.2. Zna razliku između književnoga i narodnoga jezika. Poštuje svoj dijalekat i ostale dijalekte bosanskoga jezika.

BJ.1.1.3. Razlikuje samoglasnike i suglasnike. Primjenjuje književno-jezičku normu u vezi sa glasovnim promjenama. Određuje mjesto akcentu u jednostavnijim primjerima. U govoru i pisanju pravilno upotrebljava reflekse glasa jata: -je/ije (u frekventnim primjerima).

BJ.1.1.4. Razlikuje promjenljive od nepromjenljivih riječi i imenuje vrste riječi. Primjenjuje književno-jezičku normu u vezi sa oblicima riječi u frekventnim primjerima. Zapaža glasovne promjene u vezi sa oblicima riječi. Razlikuje osnovne gramatičke kategorije (rod, broj, padež, glagolski oblik). Uviđa razliku između proste riječi i tvorenice. Samostalno gradi riječ prema zadatom značenju, a na osnovu postojećih tvorbenih modela.

BJ.1.1.5. Razlikuje komunikativnu od predikatske rečenice. Pronalazi i imenuje osnovne rečenične članove, uočava riječi i sintagmu. Razlikuje vrste rečenice prema komunikativnoj funkciji i po sastavu. Razlikuje zavisnu od nezavisne rečenice.

BJ.1.1.6. Zna značenje riječi i izraza koje sreće u tekstovima predviđenim školskim programom. Zna da riječ može imati jedno i više značenja i poznaje osnovne leksičke odnose (sinonimiju, homonimiju, antonimiju). Pravi razliku između formalne i neformalne leksike i upotrebljava je u skladu sa situacijom.

Oblast 2: KNJIŽEVNOST

BJ.1.2.1. Zna djela iz obaveznoga i dopunskoga izbora u školskom programu. Zna navesti autora i naziv njegovoga djela. Umije prepričati osnovnu sadržinu djela, izdvojiti glavne likove, motive i temu djela.

B.J.1.2.2. Razlikuje usmenu od autorske književnosti. Prepoznaje književna djela napisana u stihu i prozi. Zna razlikovati djela sa epskim, lirskim i dramskim elementima. Razlikuje pojmove: autor, narator, lirski subjekt i dramsko lice. Razlikuje književnoumjetnički tekst od neumjetničkog teksta.

BJ.1.2.3. U književnome tekstu uočava: temu, motive, radnju, vrijeme i mjesto radnje, pripovijedanje u prvom licu, pripovijedanje u trećem licu, opisivanje i vrste opisa, monolog i dijalog, načine i oblike stilskoga izražavanja, vrste stiha i strofe, vrste rime.

BJ.1.2.4. Interpretira određeni problem i situaciju u kraćem i jednostavnijem književnom tekstu argumentirajući svoje tvrdnje.

BJ.1.2.5. Razvija ljubav prema čitanju i stiče čitalačke navike čitajući djela predviđena školskim programom.

BJ.1.2.6. Razvija ljubav prema nacionalnoj književnosti Bošnjaka.

BJ.1.2.7. Uočava određene specifičnosti nacionalne književnosti. Razlikuje pojmove alhamijado i divanska književnost (književnost Bošnjaka na orijentalnim jezicima).

Oblast 3: JEZIČKA KULTURA

BJ.1.3.1. Posjeduje izgrađenu kulturu komunikacije, priča jasno poštujući normu književnoga jezika; razgovjetno i tečno čita naglas bez sažimanja; s pažnjom i razumijevanjem sluša jednostavnije izlaganje (predavanje) s temom iz jezika, književnosti i kulture i umije da hvata bilješke.

BJ.1.3.2. Sastavlja govoreni ili pisani tekst jednostavne strukture koristeći se opisom, pripovijedanjem i izlaganjem; sastavlja jednostavan govoreni ili pisani tekst o doživljaju književnoga djela i o temama iz svakodnevnoga života; sastavlja pismo i popunjava razne obrasce i formulare s kojima se susreće u svakodnevnome životu.

BJ.1.3.3. Upotrebljava ravnopravno oba pisma: ćirilicu i latinicu, dajuću prednost latinici; sastavlja gramatički ispravnu rečenicu; služi se pravopisnom normom, umije da koristi školski rječnik; u pisanju izdvaja dijelove teksta (naslov i pasuse) i organizira ga u smisaone cjeline (uvod, središnji i završni dio teksta).

BJ.1.3.4. Čita kraće jednostavnije tekstove (književnoumjetničke tekstove, stručne i naučnopopularne tekstove iz oblasti nauke o jeziku i književnosti, tekstove iz medija) u razne svrhe (informiranje, učenje, lični razvoj, estetski doživljaj, zabava); parafrazira ih; primjenjuje osnovne strategije čitanja (letimično čitanje, čitanje s olovkom u ruci).

BJ.1.3.5. Razumije kraći, jednostavniji književni i neumjetnički tekst; izdvaja glavne ideje teksta; prati razvoj određene ideje u tekstu; poredi osnovne informacije i ideje iz nekoliko kraćih jednostavnih tekstova.

BJ.1.3.6. Kritički analizira kraći, jednostavniji književni i neumjetnički tekst (npr. iznosi svoj stav – da li mu se tekst dopada, da li mu je zanimljiv/neobičan; da li mu pričinjava poteškoće pri čitanju; da li je dovoljno informativan za učenje određene oblasti jezika i književnosti i sl.) i to obrazlaže.

Srednji nivo

Oblast 1: JEZIK

BJ.2.1.1.Zna osnovne faze u razvoju bosanskoga jezika, kao i kulturnohistorijske spomenike.

BJ.2.1.2. Zna osnovne jezičke grupe u Evropi i mjesto bosanskoga jezika u porodici slavenskih jezika. Zna značaj bosanskoga jezika za kulturu i historiju Bošnjaka.

BJ.2.1.3. Prepoznaje funkcionalne stilove. Razlikuje dijalekte bosanskoga jezika. Zna koji je dijalekat u osnovi književnoga jezika.

BJ.2.1.4. Pravilno upotrebljava reflekse glasa jata (-je/-ije) u većini slučajeva.

BJ.2.1.5. Zna podjelu suglasnika po zvučnosti i po mjestu izgovora.

BJ.2.1.6. Zna podijeliti riječ na slogove i dosljedno upotrijebiti pravilo o rastavljanju riječi na kraju reda. Umije odrediti mjesto akcenta u riječi. Uočava eventualne razlike između svoga i književnoga akcenta.

BJ.2.1.7. Određuje podvrste riječi i njihove gramatičke kategorije. Određuje sve glagolske oblike. Prepoznaje dijelove riječi u jednostavnijim primjerima (prefiks, tvorbenu osnovu, sufiks).

BJ.2.1.8. Zna značenje riječi i frazeologizama koji se javljaju u literarnim i medijskim tekstovima namijenjenim mladima. Služi se rječnicima, priručnicima i enciklopedijama. Poznaje metaforu kao leksički mehanizam.

Oblast 2: KNJIŽEVNOST

BJ.2.2.1. Kontekstualizira književna djela na osnovu određenih kriterija i smješta ih u određene kategorije (kategorije prema teritorijalnoj i nacionalnoj pripadnosti, kategorije prema pripadnosti određenim književnim rodovima i vrstama).

BJ.2.2.2. Uočava karakteristike lirskih, epskih i dramskih elemenata u književnim djelima. Zna i prepoznaje karakteristike književnih rodova i vrsta. Razlikuje granične književne žanrove i književnonaučne vrste: biografiju, autobiografiju, dnevnik, putopis, ljetopis, memoare i naučno-popularne tekstove.

BJ.2.2.3. Zna prepoznati sljedeće elemente u književnim djelima: fabulu i siže, vrste pripovijedanja, vrste dijaloga, monolog, likove i vrste rime.

BJ.2.2.4. Interpretira određeni problem i situaciju u dužem, jednostavnijem književnom tekstu argumentirajući svoje tvrdnje na osnovu primarne i sekundarne literature. Razlikuje prepričavanje od analiziranja.

BJ.2.2.5. Zna prepoznati djela od izuzetne važnosti za nacionalnu književnost Bošnjaka.

BJ.2.2.6. Uočava i razlikuje karakteristike alhamijado i divanske književnosti.

BJ.2.2.7. Zna historijski kontinuitet književnosti Bošnjaka.

BJ.2.2.8. Razvija ljubav prema čitanju i stiče čitalačke sposobnosti koristeći školsku i gradsku biblioteku.

Oblast 3: JEZIČKA KULTURA

BJ.2.3.1. Zna formulirati svoje mišljenje i javno ga iskazati koristeći se književnim jezikom; izražajno čita i kazuje jednostavnije književnoumjetničke tekstove; prepričava duži tekst; s pažnjom sluša izlaganja srednje težine s temom iz jezika, književnosti i kulture i umije da hvata kraće bilješke.

BJ.2.3.2. Sastavlja složeniji pisani ili govoreni tekst služeći se opisom, pripovijedanjem i izlaganjem, u skladu sa zadatom temom; sastavlja govorni i pisani tekst povodom tumačenja jednostavnijega književnoga djela.

BJ.2.3.3. Piše jasnim rečenicama; upotrebljava pravopisna pravila u složenijim primjerima; umije u pisanju da izdvoji naslove i podnaslove; ispravlja tekst, ako je potrebno: mijenja plan, uređuje sadržaj.

BJ.2.3.4. Čita duže jednostavnije tekstove i koristi ih u različite svrhe (informiranje, učenje, lični razvoj, estetski doživljaj, zabava...), primjenjuje šire strategije čitanja (npr. istražuje nove informacije, povezuje tekst s prethodnim znanjem, postavlja pitanja tokom čitanja).

BJ.2.3.5. Razumije duži, jednostavniji književni i neumjetnički tekst: izdvaja glavne ideje teksta, prati razvoj određene ideje u tekstu, pronalazi eksplicitno i implicitno informacije, poredi informacije i ideje iz nekoliko tekstova.

BJ.2.3.6. Kritički analizira duži, jednostavniji književni i neumjetnički tekst, uspoređuje ih i to obrazlaže.

Napredni nivo

Oblast 1: JEZIK

BJ.3.1.1. Imenuje funkcionalne stilove i poznaje karakteristike koje ih čine. Razumije osnovne komunikacijske funkcije.

BJ.3.1.2. Poznaje pojmove jednoznačnosti i višeznačnosti.

BJ.3.1.3. Zna osnovna pravila akcentovanja; razlikuje kratke i duge slogove. Zna pravila o refleksima glasa jata u bosanskome jeziku i doslijedno ih upotrebljava u govoru i pisanju. Prepoznaje glasovne alternacije u jednostavnijim primjerima. Zna osnovne razlike u tvorbi ličnih i neličnih glagolskih oblika. Na sopstvenom primjeru zna objasniti kako se tvore glagolski oblici. Zna funkciju i značenje padeža.

BJ.3.1.4. Umije analizirati različite modele rečenica (sintaksički i morfološki). Poznaje vrste naporednih odnosa među rečenicama i rečeničnim članovima. Poznaje osnovna pravila slaganja rečeničnih dijelova.

BJ.3.1.5. Zna značenje riječi i frazeologizama u književnoumjetničkim tekstovima i naučnopopularnim tekstovima namijenjenim mladima. Zna odrediti značenje nepoznatih riječi na osnovu konteksta ili sastava riječi. Shvata prirodu termina i bitnost terminologije. Poznaje metonimiju kao leksički mehanizam.

Oblast 2: KNJIŽEVNOST

BJ. 3.2.1. Čita, istražuje i interpretira književna djela iz školskoga programa i na kritički način ih analizira i uspoređuje na osnovu određenih karakteristika (žanrovskih, stilskih, motivacijskih, tematskih).

BJ.3.2.2. Pri analiziranju književnih djela obavezno se uzimaju u obzir žanrovske karakteristike. Zna prepoznati i tumačiti karakteristike prijelaznih žanrova i u njima uočiti elemente koji pripadaju određenim naučnim vrstama.

BJ.3.2.3. Stavove o nekome književnome djelu argumentira na osnovu primarnoga teksta, koristeći se dostupnom sekundarnom literaturom.

BJ.3.2.4. Prepoznaje i tumači motive i simbole karakteristične za divansko pjesništvo. Koristi rječnik divanskih simbola. Zna i prepoznaje karakteristične žanrove divanske književnosti.

BJ.3.2.5. Analizira karakteristike alhamijado književnosti. Razlikuje njihovu umjetničku i didaktičku funkciju.

BJ.3.2.6. Samostalno bira sekundarnu literaturu koristeći dostupni fond u biblioteci. Razvija interesiranje prema djelima svjetske književnosti.

BJ.3.2.7. Razvija ljubav i čitalačko interesiranje prema nacionalnoj književnosti Bošnjaka koja nije predviđena školskim programom.

Oblast 3: JEZIČKA KULTURA

BJ.3.3.1. U zvaničnim situacijama kazuje o jednostavnijim temama iz oblasti jezika, književnosti i kulture koristeći se adekvatnim jezičkim izrazom; izražajno čita i kazuje književnoumjetničke tekstove srednje složenosti; prepričava neumjetnički tekst srednje složenosti bez sažimanja ili sa sažimanjem; kazuje uz prezentaciju; sluša izlaganja iz oblasti jezika, književnosti i kulture (prilagođeno uzrastu učenika).

BJ.3.3.2. Sastavlja jednostavniji pisani ili govorni argumentirani tekst; sastavlja cjelovit pisani ili govoreni tekst radi tumačenja književnoga djela dobro raspoređujući osnovne i dodatne informacije i navodeći primjere; piše sastave u kojima prikazuje stvarna ili izmišljena iskustva, likove ili događaje.

BJ.3.3.3. Poštuje pravopisnu normu (iz svake pravopisne oblasti predviđene obaveznim školskim programom); sastavlja tekst u kojem tema, kompozicija, sadržaj i stil odgovaraju zadatku, svrsi, čitalačkoj publici kojoj je tekst namijenjen.

BJ.3.3.4. Čita tekstove srednje složenosti (književnoumjetničke tekstove, stručne i naučnopopularne tekstove iz oblasti nauke o jeziku i književnosti, tekstove iz medija...) u različite svrhe (informisanje, učenje, lični razvoj, estetski doživljaj, zabava...); tokom čitanja koriguje svoje zaključke o značenju teksta.

BJ.3.3.5. Razumije književni i neumjetnički tekst srednje složenosti: izdvaja glavne ideje iz teksta, prati razvoj određene ideje u tekstu; komparira osnovne ideje i informacije iz dvaju ili više tekstova.

BJ 3.3.6. Kritički analizira književni i neumjetnički tekst srednje složenosti (npr. razlikuje objektivnu činjenicu od autorove interpretacije).